پایگاه خبری تحلیلی ایراسین، در روز ملی صادرات، مرور مسیر صادرات معدنی ایران در سال ۱۴۰۴ بیش از هر زمان دیگری معنای مقاومت و بازآفرینی دارد. نیمه نخست امسال، ترکیه، چین، هند و عمان نه‌تنها خریداران پایدار فلزات و سنگ‌های ایرانی بودند، بلکه به ستون‌های وفاداری تبدیل شدند که در دشوارترین سال‌های تحریم، در کنار ایران ایستادند. آنچه زمانی تهدیدی برای بقا بود، امروز به موتور قدرت صادرات بدل شده است. چراکه بخش معدن و صنایع معدنی در سال گذشته حدود ۱۴ میلیارد دلار برای کشور ارز آوری داشت که رکوردی تازه در تجارت غیرنفتی کشور به‌جا گذاشت؛ دستاوردی که در بطن محدودیت‌ها متولد شد و نشان داد اقتصاد ایران می‌تواند با تکیه بر اراده، دانش و تنوع بازارها، راه خود را از میان تحریم‌ها باز کند.
بازار جهانی زیر سایه تحریم
از اواخر دهه ۱۳۹۰، فشار تحریم‌ها بر شبکه بانکی و لجستیکی معدن ایران سنگینی کرد؛ انتقال ارز دشوار شد، بیمه‌گران عقب نشستند و بسیاری از خطوط کشتیرانی خارجی همکاری خود را متوقف کردند. با این حال، برخلاف پیش‌بینی‌ها، بخش معدن نه فروپاشید و نه خاموش شد. مسیر تازه‌ای آغاز شد: خروج از سازوکارهای سنتی و شکل‌گیری شبکه‌های مستقل صادراتی در منطقه.
با بسته‌شدن مسیرهای اروپایی، نگاه استراتژیک ایران به شرق دوخته شد؛ جایی که تجارت نه بر پایه دلار، بلکه بر اعتماد و نیاز صنعتی استوار است. در این چرخش بزرگ، ترکیه و هند به محورهای اصلی تجارت فولاد و سنگ‌آهن ایران تبدیل شدند و چین، همچنان بزرگ‌ترین خریدار مس و کنسانتره باقی ماند. تا پایان نیمه نخست ۱۴۰۴، ۱۸ کشور در مدار صادرات معدنی ایران فعال بودند؛ در حالی‌که در سال ۱۳۹۷ این عدد تنها ۱۱ کشور بود.
تحریم؛ از مانع تا محرک
تحریم‌ها که در آغاز مانع تلقی می‌شدند، به موتور خودکفایی و بومی‌سازی صنعت بدل شدند. بسته‌شدن مسیر واردات ماشین‌آلات معدنی، شرکت‌های داخلی را به سمت توسعه تجهیزات بومی سوق داد. امروز، بیش از ۸۵ درصد نیاز ماشین‌آلات در مجتمع‌هایی چون گل‌گهر، سنگان و سرچشمه در داخل کشور تأمین می‌شود.
این تحول نه‌تنها هزینه‌های ارزی را کاهش داد، بلکه موجی از سرمایه‌گذاری داخلی را به جریان انداخت. طبق گزارش وزارت صمت، ۹.۵ هزار میلیارد تومان سرمایه‌گذاری مستقیم داخلی در پروژه‌های معدنی طی نیمه نخست ۱۴۰۴ ثبت شده است؛ رشدی معادل ۳۸ درصد نسبت به سال گذشته. معدن ایران در نتیجه، به موتور مقاوم‌سازی اقتصاد بدل شد؛ حوزه‌ای که بدون نیاز به سرمایه خارجی، همچنان صادرات را پیش می‌برد.
وفاداران واقعی صادرات ایران
در میان همه شاخص‌ها، شاید مهم‌ترین نکته در روز ملی صادرات، وفاداری مشتریان کلیدی ایران باشد. چین، ترکیه، هند و عمان نه‌تنها خرید را متوقف نکردند، بلکه در میانه نوسانات جهانی، حجم تجارت خود را افزایش دادند. چین همچنان با حدود ۳۵ درصد سهم بزرگ‌ترین مقصد صادرات معدنی ایران است پس از آن ترکیه با حدود ۲۵ درصد سهم در فولاد و سنگ‌آهن قرار دارد. هند با رشد ۲۸ درصدی واردات آهن و آلومینا جایگاه سوم را تثبیت کرده و عمان با حدود ۸ درصد سهم به شریک راهبردی صادرات فولاد نوردشده و مصالح ساختمانی بدل شده است.
این چهار کشور ستون‌های تراز مثبت تجارت معدنی ایران‌اند؛ تراز مثبتی که در نیمه نخست سال جاری از ۳.۸ میلیارد دلار فراتر رفت. بخش عمده تبادلات با این کشورها خارج از سازوکار دلاری و از طریق لیر، روپیه و یوان انجام می‌شود؛ مدلی که اثر تحریم‌های بانکی را تا حد زیادی بی‌اثر کرده است.
از محدودیت تا بازیگری منطقه‌ای
پیش از تحریم‌ها، تمرکز صادرات ایران به چند بازار محدود اروپایی و چین خلاصه می‌شد. اما اکنون پس از سال‌ها فشار، نقشه تجارت ایران بازتر از همیشه است. بازار خاورمیانه و جنوب آسیا مقصد ۷۸ درصد صادرات معدنی ایران است. این تغییر نه‌فقط جغرافیایی بلکه راهبردی است: گذار از وابستگی به سیستم مالی جهانی به استقلال عملی در تجارت منطقه‌ای.
ایران با تکیه بر بنادر استراتژیک چون بندرعباس، چابهار و کیش و مسیرهای ریلی مشترک با ترکیه و هند، شبکه‌ای از اعتماد تجاری منطقه‌ای ایجاد کرده است. شبکه‌ای که تحریم‌ها ناخواسته موجب تولد آن شدند.
در آستانه روز ملی صادرات، معدن به نماد پایداری اقتصادی و دیپلماسی صادرات‌محور کشور تبدیل شده است؛ جایی که تراز مثبت، رشد پایدار سرمایه‌گذاری، بومی‌سازی فناوری و وفاداری شرکای بین‌المللی، چهره‌ای تازه از توان صادراتی ایران را ترسیم می‌کند. اگر روزگاری تحریم، سد راه بود، امروز همان سد، دیوار اتکای استقلال اقتصادی شده است. ایران، با صادرات بالای شش میلیارد دلاری در حوزه معدن، نه‌تنها مسیر خود را باز کرده، بلکه نشان داده است که در میدان صادرات جهانی، بازیگری مستقل، متنوع و ماندگار است.