پایگاه خبری تحلیلی ایراسین، ازبکستان با برنامه‌ای بلندپروازانه درصدد جذب سرمایه‌گذاری خارجی است و چین با سرمایه‌گذاری در تاجیکستان، نفوذ خود را در بازار طلای منطقه گسترش داده است. با این‌حال، سرمایه‌گذاری در این منطقه بدون چالش نیست و رقابت بر سر این فلز گران‌بها ادامه خواهد داشت.

در میان رشته‌کوه‌های باابهت تیان‌شان که نامش به معنای «کوه‌های بهشتی» است ثروتی نهفته که در سالیان اخیر بیش از هر زمان دیگری اهمیت یافته است: طلا. اما ثروت آسیای مرکزی به این کوه‌ها محدود نمی‌شود. صدها کیلومتر آن‌سوتر، در بیابان‌های پهناور ازبکستان، معدن روباز مورانتو بزرگ‌ترین معدن طلای جهان همچون غولی خفته، قلب اقتصادی منطقه را به تپش وامی‌دارد.

این معادن که زمانی تنها منابعی استراتژیک بودند، امروز به‌دلیل رکوردشکنی قیمت طلا به کانون توجه جهانی تبدیل شده‌اند. در مارس ۲۰۲۵، قیمت طلا برای اولین بار از مرز ۳,۰۰۰ دلار در هر اونس عبور کرد، جهشی که می‌تواند تحولات اقتصادی بزرگی را در آسیای مرکزی رقم بزند. با وابستگی قابل‌توجه قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان به صادرات طلا، این افزایش قیمت، چشم‌انداز جدیدی برای رشد اقتصادی و توسعه صنعتی منطقه ایجاد کرده است. اما آیا این فرصت، سکوی پرتابی برای این کشورها خواهد بود، یا چالش‌های ژئوپلیتیک و سیاست‌های اقتصادی داخلی، مانعی بر سر راه بهره‌برداری از این رونق خواهند شد؟

رشدی فراتر از انتظار

آسیای مرکزی در سال‌های اخیر، با وجود چالش‌های ژئوپلیتیک و اقتصادی، نرخ رشد قابل‌توجهی را تجربه کرده است. بانک بازسازی و توسعه اروپا پیش‌بینی کرده که نرخ رشد اقتصادی منطقه به ۷/۵ درصد در سال برسد – عددی که از میانگین ۲/۳ درصدی بازارهای نوظهور فراتر است. این رشد عمدتاً به لطف افزایش قیمت مواد خام، به‌ویژه طلا، رقم خورده است.

در ازبکستان، شرکت معدنی دولتی نووی (NMMC) – چهارمین تولیدکننده بزرگ طلای جهان – تنها در سال ۲۰۲۳ یک‌ششم از کل درآمد دولت را تأمین کرد. این در حالی بود که قیمت طلا آن زمان به‌مراتب پایین‌تر از امروز بود. در قرقیزستان و تاجیکستان نیز، طلا بخش عمده‌ای از صادرات را تشکیل می‌دهد و افزایش قیمت آن، می‌تواند این کشورها را از وابستگی بیش‌ازحد به سایر صنایع و کمک‌های خارجی رها سازد. بانک‌های مرکزی منطقه نیز از این افزایش قیمت بهره برده‌اند. در ژانویه ۲۰۲۵، سقوط ارزش ارز در قزاقستان، بانک مرکزی این کشور را ناچار کرد تا از ذخایر طلای خود برای تثبیت نرخ ارز استفاده کند. در نتیجه، ذخایر طلای آسیای مرکزی به رکورد ۲۵۹ میلیارد دلار رسید. این افزایش ذخایر، دست سیاستگذاران را برای مدیریت بحران‌های ارزی و اقتصادی بازتر کرده است.

اما شاید مهم‌تر از همه، اثرات ژئوپلیتیک این تحولات باشد. درحالی‌که تحریم‌های غرب، بسیاری از بانک‌های روسی را از سیستم مالی سوئیفت محروم کرده، ازبکستان و دیگر کشورهای منطقه، از طریق روسیه، راه‌های جایگزینی برای نقل‌وانتقال‌های مالی پیدا کرده‌اند. این همکاری‌های جدید، قدرت چانه‌زنی اقتصادی کشورهای آسیای مرکزی را در سطح بین‌المللی افزایش داده است.

برنامه‌های جاه‌طلبانه

اما برای برخی از رهبران منطقه، این سطح از تولید کافی نیست. شوکت میرضیایف، رئیس‌جمهور ازبکستان، در «استراتژی ازبکستان ۲۰۳۰» اعلام کرده که قصد دارد تولید طلای کشور را تا پایان دهه، ۵۰ درصد افزایش دهد. او همچنین به‌دنبال کاهش مداخله دولت در اقتصاد و جذب سرمایه‌گذاری خارجی است. در همین راستا، شرکت NMMC قصد دارد برای اولین بار سهام خود را در بورس لندن عرضه کند – اقدامی که ارزش این شرکت را تا ۲/۵ میلیارد دلار افزایش خواهد داد.

اما ازبکستان تنها بازیگر این رقابت نیست. چین، از طریق پروژه «کمربند و جاده»، سرمایه‌گذاری‌های کلانی در معادن آسیای مرکزی، به‌ویژه در تاجیکستان، فقیرترین کشور منطقه انجام داده است. در سال ۲۰۱۸، پکن توافقی برای احداث تأسیسات فرآوری طلا در نزدیکی معدن کومارگ امضا کرد، اقدامی که نشان می‌دهد چین، فراتر از تجارت سنتی به دنبال گسترش نفوذ خود در منابع استراتژیک منطقه است.

سرمایه‌گذاران خارجی؛ وسوسه یا هشدار؟

اما آیا سرمایه‌گذاران خارجی، با وجود این فرصت‌های اقتصادی حاضر خواهند بود ریسک‌های این منطقه را بپذیرند؟ تجربه تلخ سرمایه‌گذاری در معدن طلای کومتور در قرقیزستان هنوز در ذهن بسیاری از سرمایه‌گذاران باقی مانده است. این معدن، که در دهه‌های گذشته تحت مدیریت شرکت کانادایی سنترا گلد بود، بارها با اتهامات زیست‌محیطی و تنش‌های سیاسی مواجه شد. در نهایت، دولت سدیر جپاروف در سال ۲۰۲۱ این معدن را ملی کرد – اقدامی که پیام روشنی به سایر سرمایه‌گذاران خارجی مخابره کرد: قوانین بازی در آسیای مرکزی می‌تواند به‌سرعت تغییر کند. با وجود این ریسک‌ها اما وسوسه قیمت‌های سرسام‌آور طلا، بسیاری را به سرمایه‌گذاری در منطقه ترغیب کرده است. وقتی قیمت‌ها بالا می‌روند، حتی بزرگ‌ترین ریسک‌ها هم جذابیت خود را از دست می‌دهند.

آسیای مرکزی در آستانه یک نقطه عطف تاریخی قرار دارد. با عبور قیمت طلا از ۳,۰۰۰ دلار، فرصت‌های بی‌سابقه‌ای برای رشد اقتصادی و توسعه صنعتی فراهم شده است. اما سوال کلیدی این است که آیا این رونق، یک فرصت پایدار خواهد بود، یا سرابی که با تغییرات سیاسی و اقتصادی از بین خواهد رفت؟ رهبران منطقه، با اجرای برنامه‌های توسعه‌ای و تلاش برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی، به‌دنبال تبدیل این فرصت به سکوی پرتاب اقتصادی هستند. اما گذشته نشان داده که در آسیای مرکزی، مسیر رشد همیشه هموار نیست.

یک چیز اما مسلم است: تا زمانی که طلا می‌درخشد، رقابت بر سر آن ادامه خواهد داشت.