به گزارش ایراسین و به نقل از جهان صنعت، ورود گاز به پنجمین سال ناترازی چالشی بزرگ را در سال‌جاری پیش‌روی صنایع کشور قرار داده است و هرروز ابعاد نگران‌کننده‌تری از آن رونمایی می‌شود. بنابر برآوردها، ناترازی گاز کشور به حدود ۳۰۰ میلیون مترمکعب در روز رسیده است، این کسری بزرگ باعث شده که ۲۳ درصد از ظرفیت گاز پتروشیمی که ارزآورترین بخش غیرنفتی اقتصاد ایران به‌شمار می‌رود، خالی بماند. در چنین شرایطی هشدارهای فعالان و مدیران صنعت پتروشیمی درباره پیامدهای تداوم ناترازی گاز، دیگر صرفاً یک مطالبه صنفی نیست بلکه به موضوعی راهبردی برای اقتصاد ملی تبدیل شده است، چراکه هر کاهش تولید در این صنعت مستقیماً به‌معنای کاهش درآمدهای صادراتی، افت ارزآوری و فشار بیشتر بر تراز ارزی کشور خواهد بود.

دبیرکل انجمن کارفرمایی صنعت پتروشیمی با انتقاد از تداوم ناترازی گاز و نبود سرمایه‌گذاری مؤثر در سال‌های گذشته اعلام کرده است که صنعت پتروشیمی ایران با وجود برخورداری از ظرفیت‌های قابل‌توجه به‌دلیل محدودیت‌های گازی با ۲۳ درصد ظرفیت خالی مواجه است.

به گفته وی، این صنعت سالانه حدود ۲۵ میلیارد مترمکعب گاز مصرف می‌کند درحالی‌که مصرف واقعی و موردنیاز آن باید به حدود ۳۳ میلیارد مترمکعب برسد.

نکته کلیدی این است که حدود ۶۰ درصد گاز مصرفی پتروشیمی‌ها به خوراک اختصاص دارد؛ خوراکی که ارزشی بالغ‌بر ۲۰ میلیارد دلار ایجاد می‌کند و نقش مستقیمی در تولید ناخالص داخلی و صادرات غیرنفتی کشور دارد، با این حال محدودیت در تأمین گاز موجب شده بخشی از این ظرفیت بالقوه بلااستفاده بماند و صنعت نتواند به جایگاه واقعی خود در اقتصاد برسد.

۴/۱ میلیارد دلار صادرات از دست‌رفته

براساس اعلام دبیرکل انجمن کارفرمایی صنعت پتروشیمی، تنها در سال گذشته به‌دلیل محدودیت‌های گازی، حدود ۴/۱ میلیارد دلار صادرات پتروشیمی از دست رفته است؛ رقمی‌که معادل ۵/۲ درصد کل صادرات غیرنفتی کشور برآورد می‌شود، این عدد زمانی نگران‌کننده‌تر می‌شود که آن را در کنار اهداف برنامه هفتم توسعه قرار دهیم؛ برنامه‌ای که بر افزایش ۲۳ درصدی صادرات غیرنفتی تاکید دارد.

کارشناسان بر این باورند در شرایطی که مهم‌ترین صنعت صادرات‌محور کشور به‌دلیل کمبود گاز ناچار به کاهش تولید می‌شود، تحقق چنین اهدافی نه‌تنها دشوار بلکه در عمل غیرممکن خواهد بود. از این منظر، ناترازی گاز صرفاً یک مساله فنی یا مقطعی نیست بلکه مستقیماً برنامه‌ریزی کلان اقتصادی کشور را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد.

به گفته فعالان صنعت پتروشیمی در سال‌جاری گاز بیشتری به این صنعت تحویل نشده و تنها عامل کاهش فشار بر شبکه گاز، دیرتر سرد شدن هوا بوده است. این موضوع نشان می‌دهد که مشکل ناترازی نه‌تنها حل نشده بلکه به تعویق افتاده و با نخستین موج سرمای جدی، بار دیگر خود را به شدت نشان خواهد داد.

در چنین فضایی پیشنهادهایی مانند انعقاد قراردادهای هشت‌ماهه تأمین گاز برای صنایع مطرح شده؛ پیشنهادی که به‌گفته دبیرکل انجمن کارفرمایی صنعت پتروشیمی، با اصول تولید صنعتی همخوانی ندارد و عملاً امکان برنامه‌ریزی پایدار را از واحدهای تولیدی سلب می‌کند.

شرایطی که پایدار نیست

براساس ماده (‌۲۵) قانون بهبود مستمر محیط کسب‌وکار، در صورت قطع یا محدودیت گاز، باید خسارت واردشده به صنایع جبران شود. با این حال فعالان صنعت پتروشیمی می‌گویند نه‌تنها این قانون اجرا نشده بلکه صنایع عملاً هزینه ناترازی انرژی را به‌تنهایی پرداخت کرده‌اند و به گفته آنان این شرایط باعث افزایش هزینه‌های سربار شده که در قالب کاهش تولید، افزایش قیمت تمام‌شده در صورت‌های مالی خود را نشان می‌دهد و اثر نگران‌کننده‌تر آن از دست رفتن بازارهای صادراتی است.

با این حال حسن عباس‌زاده، مدیرعامل شرکت صنایع ملی پتروشیمی با اشاره به اهداف برنامه هفتم توسعه اظهار می‌کند: طبق برنامه، ظرفیت نصب‌شده صنعت پتروشیمی باید به ۵/۱۳۱ میلیون تن برسد، این هدف‌گذاری در شرایطی مطرح می‌شود که در حال حاضر حدود ۱۸ تا ۲۰ میلیون تن از ظرفیت موجود قابل استفاده نیست، دلیل اصلی این مساله، همان محدودیت‌های انرژی و به‌ویژه کمبود گاز است، این اظهارات نشان می‌دهد که حتی پیش از رسیدن به ظرفیت‌های جدید، صنعت پتروشیمی در بهره‌برداری از ظرفیت فعلی خود نیز با چالش جدی مواجه است؛ چالشی که اگر برطرف نشود توسعه اسمی ظرفیت‌ها نیز عملاً دستاورد اقتصادی ملموسی نخواهد داشت.

در کنار انتقادها از تداوم ناترازی گاز، مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی از اقدام‌هایی سخن گفته که با هدف کاهش مصرف و بازگشت سریع‌تر تولید به مدار در دستور کار قرار گرفته است.

وی با اشاره به نقش شرکت‌های «کارور انرژی» افزود: این شرکت‌ها به عنوان واسطه‌های اجرایی، مأمور اجرای پروژه‌های کاهش مصرف گاز شده‌اند و صنعت پتروشیمی امیدوار است از مسیر بهینه‌سازی، بخشی از فشار ناترازی را مهار کند.

به گفته مدیرعامل شرکت صنایع ملی پتروشیمی، صنعت پتروشیمی که مستقیماً از ناترازی‌های انرژی آسیب دیده، در فاز جدید اقدامات خود تمرکز ویژه‌ای بر سه استان هدف داشته است؛ استان‌هایی که سهم بالایی از مصرف خانگی، صنایع عمومی، گلخانه‌ها و مرغداری‌ها را به خود اختصاص می‌دهند. عباس‌زاده تاکید کرد که اجرای پروژه‌های بهینه‌سازی در این مناطق بیشترین اثرگذاری را بر کاهش مصرف گاز خواهد داشت و می‌تواند به آزادسازی بخشی از گاز برای بخش تولید منجر شود.

راه‌حل‌های مکمل، نه جایگزین

در این میان صنعت پتروشیمی اعلام کرده که آمادگی سرمایه‌گذاری در این حوزه‌ها را دارد؛ به‌گفته مدیرعامل شرکت صنایع ملی پتروشیمی، تاکنون ۹۵ میلیارد تومان سرمایه‌گذاری در این صنعت انجام شده و تا پایان برنامه هفتم ۲۴ میلیارد تومان دیگر به این رقم افزوده خواهد شد، همچنین برنامه جمع‌آوری ۱۵۰۰ میلیون فوت مکعب گاز فلر از سوی پتروشیمی‌ها در دستور کار قرار گرفته که علاوه بر تأمین بخشی از نیاز گاز، به کاهش انتشار کربن و بهبود وضعیت محیط‌زیست نیز کمک خواهد کرد.

وی همچنین به یکی از مهم‌ترین محورهای اقدام صنعت پتروشیمی برای مقابله با ناترازی انرژی اشاره کرد و گفت: جمع‌آوری گازهای مشعل به‌صورت جدی در دستور کار قرار گرفته است. بر این اساس حدود ۱۵۰۰ میلیون فوت‌مکعب در روز گاز مشعل از طریق پروژه‌های بزرگ در استان خوزستان و مناطق همجوار جمع‌آوری می‌شود. عباس‌زاده با بیان اینکه بخش قابل‌توجهی از این پروژه‌ها در سال‌جاری به بهره‌برداری رسیده‌اند، افزود: تاکنون ۱۴ مشعل بزرگ از مجموع ۵۷ مشعل برنامه‌ریزی‌شده در پروژه بیدبلند خلیج فارس خاموش شده است.

به گفته معاون وزیر نفت، این اقدام‌ها علاوه‌بر جلوگیری از هدررفت منابع ارزشمند کشور، نقش مهمی در حفاظت از محیط‌زیست و کاهش انتشار آلاینده‌ها دارد و در عین حال گازهای مشعل را دوباره به چرخه اقتصادی صنعت پتروشیمی بازمی‌گرداند؛ ظرفیتی که می‌تواند بخشی از کمبود گاز موردنیاز این صنعت را جبران کند.

هرچند هردو مقام صنفی و دولتی صنعت پتروشیمی بر یک نکته مشترک تاکید دارند که ناترازی گاز بدون سرمایه‌گذاری ممکن نیست، با این حال خبری هم از سرمایه‌گذاری نیست. مهم‌ترین سرمایه‌گذاری که صنعت پتروشیمی را می‌تواند دست‌کم به آینده امیدوار کند، طرح فشارافزایی به مخازن گازی پارس‌جنوبی است که بانک‌های عامل در اجرای آن تعلل می‌کنند. اگرچه طرح‌هایی مثل جمع‌آوری گازهای فلر یا بهینه‌سازی‌های مصرف می‌تواند تاحدودی خوراک مورد نیاز صنعت پتروشیمی را تأمین کند این شرایط اما پایدار نیست.

در این میان صنعت پتروشیمی اعلام کرده که آمادگی سرمایه‌گذاری در این حوزه‌ها را دارد. به گفته مدیرعامل شرکت صنایع ملی پتروشیمی، تاکنون ۹۵ میلیارد تومان سرمایه‌گذاری در این صنعت انجام شده و تا پایان برنامه هفتم ۲۴ میلیارد تومان دیگر به این رقم افزوده خواهد شد. همچنین برنامه جمع‌آوری ۱۵۰۰ میلیون فوت مکعب گاز فلر از سوی پتروشیمی‌ها در دستور کار قرار گرفته که علاوه‌بر تأمین بخشی از نیاز گاز، به کاهش انتشار کربن و بهبود وضعیت محیط‌زیست نیز کمک خواهد کرد.