پایگاه خبری تحلیلی ایراسین، صنایع فولاد و هیدروژن خاورمیانه و شمال آفریقا (MENA) در آستانه یک تحول عظیم قرار گرفته‌اند و آماده ایفای نقش اصلی در گذار جهانی به سمت صنایع پایدار هستند. با پتانسیل رو به رشد این منطقه برای ظهور به عنوان مرکز ثقلی برای تولید فولاد و هیدروژن سبز در آینده، اهمیت خاورمیانه و شمال آفریقا در هموار ساختن مسیر به سمت آینده‌ای پایدار، غیرقابل انکار است. همسویی مبارک هیدروژنِ سبز این منطقه با ظرفیت احیای مستقیم آن، نوید آینده‌ای روشن را می‌دهد؛ چرا که در سال ۲۰۲۱ میلادی، منطقه‌ی MENA تنها ۳ درصد از فولاد خام جهان را تولید کرد، ولی سهم این منطقه در تولید احیا مستقیم در همان سال به ۴۶ درصد رسید [۱]. چنین آماری حاکی از بلوغ فناوری احیای مستقیم در این منطقه است که در تولید پاک‌تر فولاد، یک مزیت رقابتی بزرگ شمرده می‌شود. با گذار به سمت اقتصادی سبز و پایدار، ارزش بازار فولاد و هیدروژن سبز نیز به صورت چشمگیری افزایش پیدا خواهد کرد و کشورهایی که خود را مهیای این گذار سبز کرده‌اند، منافع اقتصادی زیادی به دست خواهند آورد. به همین منظور در ادامه به اختصار به بررسی آینده صنعت فولاد کشورهای منتخب منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا خواهیم پرداخت.

عربستان سعودی

در چشم‌انداز ۲۰۳۰ این کشور عنوان شده است که اقتصاد آن، وابستگی کمتری به نفت خواهد داشت و به همین منظور سرمایه‌گذاری در سایر بخش‌ها به منظور تنوع بخشیدن به اقتصاد عربستان در دستور کار قرار گرفته است [۲]. پروژه‌های جاه‌طلبانه این کشور به ارزش ۳۳/۱ تریلیون دلار در سال‌های اخیر، باعث رشد تقاضای فولاد در این کشور شده تا محرکی باشد برای اینکه این پادشاهی، ۱۲ میلیارد دلار در صنعت فولاد خود سرمایه‌گذاری کند [۳]. همچنین گروه Essar (Essar Group) از سرمایه‌گذاری ۵/۴ میلیارد دلاری به منظور احداث اولین واحد فولادسازی سبز در منطقه رأس‌الخیر (Ras Al Khair) در عربستان خبر داده است که ظرفیت آن ۵ میلیون تن در سال خواهد بود [۴] و انتظار می‌رود در سال ۲۰۲۷ میلادی به بهره‌برداری برسد [۵]. شرکت فولادسازی چینیBaosteel ، با غول نفت و گاز عربستان سعودی یعنی شرکت آرامکو (Aramco) و صندوق سرمایه‌گذاری ملی عربستان سعودی (PIF) برای ایجاد تأسیسات فولادسازی مشترک، قراردادی منعقد کرده است. Baosteel قرار است ۵۰ درصد از سهام این تأسیسات مشترک را در اختیار داشته باشد. آرامکو و صندوق سرمایه‌گذاری ملی عربستان نیز هر کدام ۲۵ درصد از سهام این فولادسازی را در اختیار خواهند داشت. این فولادسازی دارای ظرفیت ۵/۲ میلیون تن آهن احیای مستقیم در سال است و انتظار می‌رود تا پایان سال ۲۰۲۶ میلادی به بهره‌برداری برسد [۶].

عمان

کشوری کوچک با اشتهایی بزرگ؛ این شاید بهترین توصیف برای عمان باشد. کشوری که قصد دارد تا سال ۲۰۵۰ میلادی به صفر خالص دست پیدا کند [۷]، از الان گام‌های خود را بلند بلند بر می‌دارد. وولکان استیل (Vulcan Steel) یکی از شرکت‌های تابعه فولادسازی هندی جیندال (Jindal Steel) کلنگ احداث پروژه‌ی ۴/۳ میلیارد دلاری‌اش را در بندر دقم (Duqm) زمین زده است. لازم به ذکر است که این فولادسازی، به اصطلاح مهیای هیدروژن (Hydrogen-Ready) است؛ بدان معنی که می‌تواند ۱۰۰ درصد از گاز طبیعی مصرفی خود را با هیدروژن جایگزین کند [۸]. شش میلیون تن در سال، ظرفیت تولید این فولادسازی خواهد بود و ۲ برابر آن یعنی ۱۲ میلیون تن در سال، کربن کمتری وارد محیط خواهد شد. معاون وزیر بازرگانی عمان درباره این پروژه بر این باور است که این تأسیسات، نقطه شروعی برای صف کشیدن شرکت‌های خارجی جهت سرمایه‌گذاری در عمان خواهد بود [۹].

امارات

شرکت اماراتی مصدر (Masdar)، یکی از شرکت‌های پیشرو در زمینه انرژی تجدیدپذیر در جهان از همکاری با فولادسازی ارکان (Arkan Steel) به منظور توسعه یک پروژه فولاد سبز در منطقه صنعتی ابوظبی (Abu Dhabi) خبر داده است. این پروژه از هیدروژن سبز برای استخراج آهن از سنگ آهن استفاده می‌کند که گامی مهم به سمت کربن زدایی است. چنین ابتکاراتی برای دستیابی به آینده صفر خالص بسیار مهم است. این اقدام شرکت مصدر بر تعهد امارات متحده عربی به کربن‌زدایی تاکید می‌کند و با هدف این کشور برای تبدیل شدن به یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان هیدروژن در جهان تا سال ۲۰۳۱ همسو است [۱۰]. فولادسازی ارکان قصد دارد تا سال ۲۰۳۰ میلادی، انتشار کربن خود را ۴۰ درصد کاهش داده و رفته رفته تا سال ۲۰۵۰ میلادی به صفر خالص دست پیدا کند [۱۱].

مصر
دولت مصر در حال حاضر مشغول سبک سنگین کردن پیشنهاد گروه دانیلی (Danieli Group) برای ایجاد تأسیسات فولاد سبز ۴ میلیارد دلاری است. هدف این پروژه بلندپروازانه، تولید آهن اسفنجی، لوله‌های فولادی بدون درز (seamless steel pipes) و محصولات تخت است که به طور بالقوه حدود ۱۷۰۰۰ شغل مستقیم و غیرمستقیم ایجاد می‌کند و در نتیجه اقتصاد مصر را به طور قابل توجهی تقویت خواهد کرد. این ابتکار با استراتژی گسترده‌تر مصر برای تقویت صنعت فولاد خود با استفاده از تخصص بین المللی و در عین حال تمرکز بر صادرات به بازارهای جهانی، به ویژه اروپا، هماهنگ است. محور اصلی این پروژه استفاده از هیدروژن سبز است که نشان‌دهنده تعهد مصر به فناوری‌های پاک و پایداری محیطی است. این طرح مکمل تلاش‌های مصر برای جذب ۲ تا ۳ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری برای ایجاد نیروگاه‌های هیدروژن سبز است. علاوه بر این، مصر در حال پیشبرد یک پروژه یک میلیارد دلاری روی محصولات تخت فولادی (Flat products) با ظرفیت ۸/۱ میلیون تن در سال، با هدف بازارهای صادراتی است [۱۲].

اما جزئی لاینفک از فرآیند تولید فولاد سبز، هیدروژن سبز است. خورشید درخشانی که بر فراز منطقه MENA می‌تابد، فرصتی ایده‌آل برای تولید هیدروژن سبز فراهم کرده است. مرور شکل شماره یک آموزنده است [۱۳]. همان طور که در شکل شماره ۱ مشاهده می‌شود، کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس (GCC)، پتانسیل بالایی در تولید هیدروژن سبز دارند. علاوه بر این در این کشورها، تقاضای زیادی برای هیدروژن سبز وجود ندارد و این کشورها می‌توانند هیدروژن تولیدی خود را به کشورهای دیگر صادر کنند. علت قرار گرفتن کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس در قسمت صادرکنندگانِ این ماتریس نیز همین مساله است.

شکل ۱ – ماتریس تولید و مصرف هیدروژن سبز

منطقه MENA تا انتهای سال ۲۰۲۳ میلادی، ۱ تریلیون دلار روی پروژه‌های انرژی تجدیدپذیر سرمایه‌گذاری کرده است [۱۴]. پروژه NEOM در عربستان سعودی شاید معروف‌ترین این پروژه‌ها شمرده شود. بزرگ‌ترین تأسیسات تولید هیدروژن سبز در جهان که می‌تواند روزانه ۶۰۰ تن هیدروژن عاری از کربن تولید کند [۱۵]. در شکل شماره (۲) می‌توانید مقایسه هزینه تولید هیدروژن در چهار کشور مختلف را مشاهده کنید که حاکی از برتری سعودی‌ها دارد [۱۶].

شکل ۲ – برتری سعودی‌ها در تولید هیدروژن

مساحت کشور اسلواکی ۴۹ هزار کیلومتر مربع است و عمان ۵۰ هزار کیلومتر مربع به پروژه‌های هیدروژنی خود اختصاص داده است. آژانس بین‌المللی انرژی می‌گوید عمان می‌خواهد تا سال ۲۰۵۰ میلادی، ۵/۸ میلیون تن هیدروژن تجدیدپذیر تولید کند و می‌تواند به یکی از رقابتی‌ترین تولیدکنندگان هیدروژن در جهان تبدیل شود [۱۷]. مصر اما گل سرسبد مجلس است؛ با امضای هفت تفاهم‌نامه با توسعه‌دهندگان جهانی، درهای کشور خود را به روی ۴۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری روی هیدروژن سبز باز کرده است [۱۸]. مراکش نیز ۱ میلیون هکتار زمین برای توسعه پروژه‌های هیدروژن سبز کنار گذاشته است [۱۹]. همچنین الجزایر قصد دارد تا انتهای ۲۰۲۴ میلادی ۴پ روژه هیدروژن سبز را راه‌اندازی کند [۲۰]. طبق ره‌نگاشت هیدروژن این کشور، ۱۰ درصد از هیدروژن مورد نیاز اروپایی‌ها تا سال ۲۰۴۰ میلادی از الجزایر تأمین خواهد شد [۲۱].

جزئیات مربوط به تأسیسات و پروژه‌های فولاد سبز و هیدروژن سبز منطقه MENA بسیار بیشتر از موارد پیش گفته است، اما آنچه که مهم است، عزم راسخ این کشورها در بازیگری در آینده سبز است. اکثر کشورهای منطقه خلیج فارس و شمال آفریقا برای کربن‌زدایی و دستیابی به صفر خالص برنامه‌های چند ساله تدوین کرده و امروزه در حال طی کردن این مسیر هستند. در آینده، نام این کشورها بیشتر به گوش خواهد رسید. قرار داشتن این کشورها در «کمربند خورشید» باعث شده است که روزانه ۹-۱۱ ساعت از تابش خورشید بهره‌مند باشند. آنها اما بیکار ننشسته و با سرمایه‌گذاری‌های درست و به جا قصد دارند نه تنها از منظر زیست‌محیطی کمک حال جهانیان باشند، بلکه از بازار میلیارد دلاری سبز و هر آنچه متعلق به بازار سبز است، منفعت هنگفتی کسب کنند. داشتن ظرفیت احیای مستقیم بالا، زیرساخت‌های مناسب، منابع انرژی تجدیدپذیر و از همه مهم‌تر بینش آینده‌نگر در بین مدیران صنایع این کشورها، آینده‌ای درخشان را برای آنها رقم خواهد زد. همچنین دسترسی خاورمیانه به سنگ آهن با کیفیت باعث شده است تا غول معدنی جهان یعنی شرکت VALE نیز وارد عمل شده و در خاورمیانه مگاهاب‌هایی از آهن سبز ایجاد کند. از این طریق وله می‌تواند سنگ آهن با کیفیت را در اختیار فولادسازان احیای مستقیم منطقه قرار داده و بریکت گرم آهن اسفنجی (HBI) تولیدی آنها را صادر کند؛ محصولی که برای کربن‌زدایی اتحادیه اروپا بسیار حیاتی شمرده می‌شود.

نیاز روزافرون سایر کشورهای دنیا به هیدروژن و همچنین تشدید قوانین جهانی در مورد انتشار کربن و محدودیت واردات محصولاتی با ردپای کربن بالا، مانند مکانیزم CBAM در اروپا، کفه ترازوی فولاد سبز و هیدروژن سبز را به سمت MENA سنگین خواهد کرد. همان طور که زمانی جاده ابریشم تبادل کالا را بین شرق و غرب تسهیل می‌کرد، امروز، MENA آماده صادرات محصولات نوآورانه و راه‌حل‌های پایدار خود به کشورهای غربی است. این لحظه نشان‌دهنده فصل جدیدی در تحول اقتصادی منطقه است، جایی که فناوری‌های سبز به عنوان کاروان‌هایی با ارزش در حال عبور از بازارهای جهانی هستند. پذیرش نقش رهبری در زمینه تولید فولاد سبز و انرژی پاک توسط MENA، مسیر را به سمت آینده‌ای پایدارتر هموار خواهد ساخت.

نقل از دیدوان-اپلیکیشن دانش‌بنیان رصد استراتژیک

1. https://ieefa.org/articles/mena-region-can-lead-global-steel-decarbonisation-investment-green-hydrogen-and-renewable
2. https://www.imf.org/en/News/Articles/2023/09/28/cf-saudi-arabias-economy-grows-as-it-diversifies
3. https://gmk.center/en/news/saudi-arabia-to-invest-12-billion-in-steel-projects/
4. https://www.essar.com/inthenews/essar-group-and-desert-technologies-sign-mou-for-developing-renewable-energy-solutions-for-essars-ksa-green-steel-arabia-project/
5. https://infra.economictimes.indiatimes.com/news/construction/essar-group-preps-for-green-steel-production-in-saudi-arabia/103581165
6. https://gmk.center/en/news/baosteel-saudi-aramco-and-pif-will-build-a-steel-plant-in-saudi-arabia/
7. https://mem.gov.om/en-us/Media-Center/News/ArtMID/608/ArticleID/1281/Oman-announces-2050-Net-Zero-commitment-and-unveils-ambitious-green-hydrogen-strategy
8. https://www.hydrogeninsight.com/industrial/omans-first-hydrogen-ready-green-steelworks-worth-3bn-begins-construction/2-1-1562398
9. https://www.agbi.com/energy/2023/08/omans-3-4bn-green-steel-plant-to-be-ready-by-2026/
10. https://masdar.ae/en/news/newsroom/masdar-and-emirates-steel-arkan-to-develop-mena-regions-first-green-hydrogen-based-project
11. https://www.thenationalnews.com/climate/road-to-net-zero/2023/11/22/masdar-and-emirates-steel-arkan-team-up-to-develop-green-hydrogen-project-in-abu-dhabi/
12. https://gmk.center/en/news/egypt-considers-danielis-plan-to-create-a-green-steel-complex/#:~:text=The%20cost%20of%20the%20proposed%20project%20is%20%244%20billion&text=The%20proposal%20submitted%20by%20Danieli,boost%20to%20the%20Egyptian%20economy.
13. https://www.oxfordenergy.org/wpcms/wp-content/uploads/2024/03/ET31-MENA-region-as-a-potential-hydrogen-supplier-for-the-European-market-Final.pdf
14. https://www.fastmarkets.com/insights/mena-region-has-potential-to-become-leading-green-steel-hub/
15. https://www.airproducts.com/energy-transition/neom-green-hydrogen-complex#:~:text=This%20mega%2Dplant%20will%20produce,is%20based%20on%20proven%20technologies.
16. https://www.spglobal.com/commodityinsights/en/market-insights/latest-news/energy-transition/092523-middle-easts-clean-hydrogen-capacity-plans-double-year-on-year
17. https://iea.blob.core.windows.net/assets/338820b9-702a-48bd-b732-b0a43cda641b/RenewableHydrogenfromOman.pdf
18. https://www.weforum.org/agenda/2024/03/egypt-green-hydrogen-investment-plus-other-top-energy-stories/#:~:text=Egypt%20bolsters%20green%20hydrogen%20ambitions&text=The%20projects%20located%20in%20the,Minister%2C%20Hala%20el%2DSaid.
19. https://www.reuters.com/sustainability/morocco-dedicate-1-mln-hectares-green-hydrogen-projects-2024-03-11/
20. https://renewablesnow.com/news/algeria-to-launch-four-green-hydrogen-pilots-by-end-2024-835770/
21. https://www.aps.dz/en/economy/47118-roadmap-for-development-of-hydrogen-provide-european-market-with-10-of-its-needs-by-2040