پایگاه خبری تحلیلی ایراسین؛ صنعت فولاد ایران، به‌عنوان یکی از ستون‌های راهبردی اقتصاد غیرنفتی، در سال ۱۴۰۴ با بحران جدی ناترازی انرژی روبه‌رو شد؛ بحرانی که تولید، صادرات و اشتغال این صنعت بزرگ را به‌شدت تحت تأثیر قرار داد. بر اساس گزارش انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران، تولید فولاد خام کشور در هفت‌ماهه نخست ۱۴۰۴ به ۱۷.۳۴ میلیون تن رسید که نشان‌دهنده کاهش بیش از ۵.۱ درصدی نسبت به مدت مشابه سال گذشته است. این افت عمدتاً ناشی از محدودیت‌های شدید برق در تابستان بود؛ محدودیت‌هایی که نرخ بهره‌برداری واحدهای تولیدی را به حدود ۵۸ درصد کاهش داد، در حالی که این نرخ در سال ۱۴۰۲ نزدیک به ۶۵ درصد بود.

ناترازی انرژی تنها تولید را مختل نکرد، بلکه موجب از دست رفتن حدود دو میلیون تن فولاد میانی به ارزشی بیش از یک میلیارد دلار شد. حدود ۷۵ درصد این افت مربوط به تولید شمش بوده و آسیب‌پذیری واحدهای کوچک و متوسط بخش خصوصی را بیش از گذشته نمایان کرد. برخلاف سنوات گذشته، محدودیت‌ها حتی در فصل بهار نیز ادامه یافت و سهمیه برق شرکت‌های بزرگی نظیر فولاد مبارکه، فولاد خوزستان و فولاد هرمزگان تا ۳۰ درصد کاهش یافت؛ کاهشی که روزانه صدها میلیارد تومان زیان به این صنایع وارد کرد.

در فصل سرد سال نیز مشکلات ادامه دارد؛ محدودیت گاز مصرف واحدهای فولادی را ۲۰ تا ۴۰ درصد پایین می‌آورد و شرکت‌ها ناچار به استفاده از سوخت‌های جایگزینِ گران‌قیمت مانند (مازوت) می‌شوند؛ اقدامی که هزینه‌های تولید را به‌طور قابل‌توجهی افزایش می‌دهد. وزیر صنعت، معدن و تجارت نیز تأیید کرده است که ناترازی انرژی ضمن کاهش راندمان تولید، جذابیت سرمایه‌گذاری در صنعت فولاد را نیز کاهش داده است.

افزایش سهم هزینه انرژی در بهای تمام‌شده فولاد

برآوردها نشان می‌دهد از سال ۱۴۰۰ تا پایان سه‌ماهه نخست ۱۴۰۴، صنایع فولادی کشور در مجموع حدود ۱۴ میلیارد دلار خسارت متحمل شده‌اند؛ بخش عمده این خسارت ناشی از توقف تولید، آسیب به تجهیزات و از دست رفتن فرصت‌های صادراتی بوده است. تنها در هفت‌ماهه نخست ۱۴۰۴، میلیاردها تومان ارزش تولیدی از دست رفته و محدودیت عرضه داخلی باعث شده صادرات مواد معدنی به ۲۳ میلیون تن برسد؛ موضوعی که روند خام‌فروشی را تشدید کرده است.

افزایش سهم هزینه انرژی در بهای تمام‌شده فولاد نیز نگرانی دیگری است. این سهم که در سال‌های گذشته حدود ۳ درصد بود، اکنون به حدود ۲۰ درصد رسیده و مزیت رقابتی ایران در بازارهای جهانی را به‌شدت کاهش داده است. ناترازی انرژی تأثیر گسترده‌ای بر زنجیره فولاد گذاشته؛ تولید آهن اسفنجی به‌دلیل وابستگی شدید به گاز با افت محسوس روبه‌رو شده و ظرفیت‌های جدید عملاً بلااستفاده مانده‌اند. در بخش محصولات نهایی نیز میلگرد و شمش بیشترین کاهش تولید را تجربه کرده‌اند که ترکیبی از رکود داخلی و افت تقاضای صادراتی است.

برآوردها نشان می‌دهد در صورت تداوم وضعیت موجود، هدف تولید ۵۵ میلیون تن فولاد در سند چشم‌انداز ۱۴۰۴ دست‌نیافتنی خواهد بود و فاصله ایران با رقبای جهانی افزایش می‌یابد. ناترازی انرژی در سال ۱۴۰۴ علاوه بر کاهش حدود ۶.۷ درصدی تولید فولاد، پیامدهایی همچون بیکاری، رکود و از دست رفتن بازارهای صادراتی را نیز به‌همراه داشته است.

با این حال، برخی شرکت‌های بزرگ به سمت خودتأمینی انرژی حرکت کرده‌اند. برای نمونه، فولاد مبارکه بخش قابل‌توجهی از برق موردنیاز خود را در سال ۱۴۰۴ از طریق نیروگاه اختصاصی تأمین کرد. واحدهای گازی این نیروگاه از سال گذشته وارد مدار شده و بخش (بخار) نیز با پیشرفت فیزیکی ۷۵ درصدی در حال احداث است. تاکنون ۱۵ واحد توربین کلاس F در کشور نصب شده که معادل ۵ درصد ظرفیت شبکه سراسری است. از این تعداد، ۶ واحد توسط صنایع بزرگ احداث شده و نقش مهمی در کاهش وابستگی به شبکه عمومی دارد.

در مجموع، سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر، اصلاح یارانه‌های انرژی و توسعه نیروگاه‌های اختصاصی صنایع سه راهکار ضروری برای جلوگیری از تکرار بحران در سال‌های آینده است. صنعت فولاد، که سهم مهمی در تولید ناخالص داخلی دارد، نیازمند حمایت ساختاری و فوری است تا اقتصاد کشور از تبعات گسترده ناترازی انرژی در امان بماند. در غیر این صورت، نه تنها اهداف توسعه‌ای محقق نخواهد شد، بلکه پایه‌های اقتصاد غیرنفتی نیز بیش از پیش تضعیف خواهد شد.