به گزارش خبرنگار ایراسین، معادلات ژئوپولیتیک جهان بار دیگر در آستانه تغییری مهم قرار گرفته است. فعال‌سازی مکانیسم ماشه علیه ایران که منجر به بازگشت تحریم‌های سازمان ملل و بازتشدید محدودیت‌ها شد، صنایع مختلف را وارد فضای انتظار و نگرانی کرده است.

در این میان صنعت فولاد به‌عنوان یکی از پایه‌های اقتصاد صنعتی کشور و منبع اصلی ارزآوری غیرنفتی بیش از دیگر بخش‌ها در معرض اثرگذاری قرار دارد چرا که این حوزه به‌شدت به تعاملات خارجی، تامین فناوری و صادرات وابسته است.

اکنون پرسش محوری این است که این ابزار سیاسی در صورت فعال شدن برای فولاد ایران صرفاً تهدید خواهد بود یا در دل خود فرصت‌هایی در حوزه بازارهای جایگزین و ارتقای توان داخلی نیز نهفته دارد؟

سایه تهدید بر بازارهای صادراتی

بازارهای اروپایی و برخی مقاصد آسیایی با اعمال دوباره محدودیت‌های سازمان ملل می‌توانند برای تولیدکنندگان ایرانی عملاً بسته شوند، مسئله‌ای که حجم صادرات را کاهش داده و فشار مضاعفی بر ذخایر ارزی وارد می‌کند. از سوی دیگر بیم آن می‌رود که تامین قطعات و تجهیزات پیشرفته مورد نیاز خطوط تولید به‌ویژه در حوزه نورد گرم و فولادهای خاص با دشواری بیشتری مواجه شود و حتی پروژه‌های در حال توسعه یا نوسازی به تعویق افتد.

بر اساس اظهارات اخیر محمدصادق تاروردی عضو هیأت‌مدیره انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران، تحریم‌های جدید در صورت اعمال می‌توانند هزینه‌های لجستیک و بیمه حمل را تا ۳۰ درصد افزایش دهند که نتیجه طبیعی آن کاهش رقابت‌پذیری فولاد ایران در بازارهای آزاد خواهد بود.

وی تاکید کرد: طی سال‌های گذشته تولیدکنندگان ایرانی تجربه عبور از موانع مشابه را داشته‌اند و این بار نیز می‌توان با اقدام هماهنگ اثرات منفی را کاهش داد.

از منظر قیمت جهانی نیز محدود شدن عرضه فولاد ایرانی می‌تواند بخشی از بازارهای منطقه‌ای را برای رقبای دیگر آزاد کند به‌ویژه در خاورمیانه که این امر شانس تثبیت جایگاه ایران را در بلندمدت کاهش می‌دهد.

روزنه‌های فرصت در شرق و همسایگی

با وجود تهدیدهایی که ذکر شد فعال‌سازی مکانیسم ماشه الزاماً به معنای فروپاشی کامل مسیرهای صادراتی نیست. بازارهای آسیای مرکزی، قفقاز، شبه‌قاره هند و حتی آفریقا که نهادهای نظارتی سازمان ملل و کشورهای غربی حضور کمتری در آنها دارند می‌توانند جایگزین بخشی از مقاصد اروپایی شوند. همچنین گسترش قراردادهای تهاتری، مشابه آنچه در سال‌های اوج تحریم تجربه شد امکان حفظ جریان صادرات را فراهم می‌کند.

غلامرضا سلیمی معاون بهره برداری فولاد مبارکه، اخیراً در در نشست تخصصی چشم‌انداز صنعت فولاد ایران در شرایط تحریم که در اوایل مهر ۱۴۰۴ توسط انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران در تهران برگزار شد، اعلام کرده است که فشارهای سیاسی در گذشته ما را به سمت نوآوری‌های داخلی سوق داده و این بار نیز می‌توان با اتکا به تولید داخلی قطعات استراتژیک و افزایش ضریب خودکفایی نه‌تنها مانع توقف پروژه‌ها شد بلکه به فرصت رشد فناوری در داخل کشور دست یافت.

وی گفت: هدف‌گذاری مبارکه این است که تا پایان سال آینده وابستگی به واردات برخی تجهیزات اساسی را به صفر برساند.

افزون بر این کاهش حجم عرضه ایران به بازارهای جهانی می‌تواند به تعدیل فشار بر تولیدکنندگان داخلی و هدایت بخشی از تولید به سمت بازار داخلی منجر شود که در نتیجه مصرف‌کنندگان صنایع پایین‌دستی شامل خودروسازی و ساختمان از ثبات بیشتری در تامین مواد اولیه بهره‌مند خواهند شد.

البته این رویکرد به شرط مدیریت قیمت‌گذاری و جلوگیری از افزایش بی‌رویه نرخ‌ها می‌تواند مزیت نسبی ایجاد کند.

از دید برخی تحلیلگران هرچند فعال‌سازی مکانیسم ماشه فضایی پرتنش برای فولاد ایران ایجاد می‌کند اما تجربه سال‌های تحریم نشان داده که انعطاف در مسیرهای تجاری و سرمایه‌گذاری در ظرفیت‌های بومی عملاً می‌تواند از یک تهدید جدی سکوی جهش فناورانه بسازد. تصمیم‌گیری سیاست‌گذار میزان آمادگی تولیدکنندگان و توان چانه‌زنی دیپلماتیک متغیرهایی هستند که نتیجه نهایی را مشخص خواهند کرد.

به همین دلیل این مقطع نه تنها آزمونی برای سیاست خارجی بلکه محک واقعی برای صنعت فولاد ایران است؛ صنعتی که باید بین مقابله با فشار خارجی و بهره‌گیری از فرصت‌های پنهان، راه تعادل را بیابد. مکانیسم ماشه اگرچه همچون شمشیر دو لبه بر فراز فولاد ایران قرار گرفته اما مسیر استفاده از این لبه‌ها در دستان بازیگران داخلی است.