پایگاه خبری تحلیلی ایراسین، در جغرافیای صنعتی ایران که به طور سنتی در مناطق مرکزی و جنوبی کشور متمرکز شده، یک استراتژی جسورانه و پرریسک در حال شکل‌گیری است. گروه فولاد مبارکه، غول فولادسازی خاورمیانه، با سرمایه‌گذاری چند صد میلیون یورویی در استان کردستان، منطقه‌ای که به لحاظ تاریخی کمتر از توسعه صنعتی بهره‌مند بوده، در حال ساخت یک زنجیره کامل فولاد از معدن تا محصول نهایی است. این یک پروژه عمرانی ساده نیست؛ بلکه یک آزمایش بزرگ در مهندسی توسعه منطقه‌ای و تلاشی برای ایجاد یک مزیت رقابتی جدید در یکی از مناطق استراتژیک غرب کشور است که می‌تواند علاوه بر توسعه منطقه قلعه استراتژیک فولاد مبارکه برای صادرات به همسایگان غربی باشد.

آناتومی یک خوشه صنعتی

استراتژی فولاد مبارکه در کردستان، یک سرمایه‌گذاری پراکنده نیست، بلکه نمونه‌ای کلاسیک از ایجاد یک «خوشه صنعتی» با در نظر گرفتن صرفه به مقیاس و کاهش هزینه‌های جانبی تولید است؛ جایی که مجموعه‌ای از شرکت‌های به هم پیوسته در یک منطقه جغرافیایی، برای تقویت یکدیگر و افزایش بهره‌وری کل سیستم، ایجاد می‌شوند. این خوشه صنعتی در کردستان از پنج پروژه کلیدی تشکیل شده که هر یک حلقه‌ای از یک زنجیره ارزش یکپارچه را تشکیل می‌دهند:

1. پروژه کنسانتره صبانور (خوراک اولیه): این طرح با ظرفیت تولید ۲.۵ میلیون تن کنسانتره سنگ آهن در سال در قروه، نقطه آغاز زنجیره است. مزیت استراتژیک آن، نزدیکی به معدن گلالی است که هزینه حمل و نقل را به شدت کاهش می‌دهد. این پروژه با نرخ بازده داخلی شگفت‌انگیز ۴۷٪، سودآوری بالای سرمایه‌گذاری در بالادست زنجیره را نشان می‌دهد.

2. پروژه‌های گندله‌سازی صبا امید و فولاد کاوان (آماده‌سازی خوراک): کنسانتره تولیدی در صبانور، خوراک دو کارخانه گندله‌سازی در شهرستان بیجار است. کارخانه صبا امید غرب با ظرفیت اولیه ۹۲۰ هزار تن و برنامه‌ریزی برای توسعه تا ۲.۵ میلیون تن، و کارخانه فولاد کاوان با ظرفیت ۱.۲ میلیون تن. این دو پروژه، با هدف جلوگیری از خام‌فروشی کنسانتره، ارزش افزوده قابل توجهی ایجاد می‌کنند. پروژه صبا امید با نرخ بازده داخلی خارق‌العاده ۵۰٪، جذاب‌ترین پروژه این خوشه از منظر مالی است.

3. پروژه احیا مستقیم فولاد کردستان (تولید آهن اسفنجی): گندله تولید شده در بیجار، مستقیماً به واحد احیا مستقیم با ظرفیت ۱.۶ میلیون تن در سال در همان شهرستان منتقل می‌شود. این واحد که با فناوری بومی PERED کار می‌کند، گندله را به آهن اسفنجی تبدیل کرده و خوراک مرحله نهایی فولادسازی را تأمین می‌کند.

4. پروژه فولادسازی و نورد گرم فولاد کردستان (محصول نهایی): آهن اسفنجی تولیدی، ماده اولیه کارخانه فولادسازی و نورد گرم پیوسته در قروه با ظرفیت ۱ میلیون تن ورق گرم نازک در سال است. این کارخانه با استفاده از فناوری پیشرفته CSP که مصرف انرژی را کاهش می‌دهد، محصول نهایی با ارزش افزوده بالا را تولید کرده و زنجیره را تکمیل می‌کند.

فراتر از فولاد: یک استراتژی توسعه منطقه‌ای

این سرمایه‌گذاری عظیم، که تنها در چهار پروژه اصلی آن بالغ بر ۴۶۸ میلیون یورو و بیش از ۱۵۰ هزار میلیارد ریال است، اهدافی فراتر از سودآوری صِرف را دنبال می‌کند. این طرح‌ها مجموعاً برای بیش از ۲۰۰۰ نفر به صورت مستقیم اشتغال‌زایی می‌کنند و هزاران شغل غیرمستقیم ایجاد خواهند کرد که برای استانی مانند کردستان یک تحول اقتصادی محسوب می‌شود. در تمامی این پروژه‌ها، «تحول اقتصادی و صنعتی در استان کردستان» و «ایفای مسئولیت‌های اجتماعی» به عنوان اهداف کلیدی ذکر شده است.

این رویکرد، یادآور استراتژی‌های توسعه‌ای در کشورهایی مانند کره جنوبی با شرکت پوسکو (POSCO) است که در آن، یک غول صنعتی به عنوان لنگر توسعه یک منطقه عمل کرده و زیرساخت‌ها و صنایع جانبی را به دنبال خود می‌کشاند. فولاد مبارکه با این کار، نه تنها زنجیره تأمین خود را پایدار می‌سازد، بلکه در حال کسب «مجوز اجتماعی برای فعالیت» و تبدیل شدن به یک بازیگر کلیدی در توسعه ملی است.

با این حال، این شرط‌بندی بزرگ بدون ریسک نیست. موفقیت این خوشه عظیم به اجرای به موقع پروژه‌ها، مدیریت دقیق منابع (به‌ویژه آب و انرژی که چالش همیشگی صنعت فولاد ایران است) و ثبات اقتصادی کلان بستگی دارد. اما اگر این پازل صنعتی به درستی تکمیل شود، مدل توسعه کردستان می‌تواند به عنوان یک الگوی موفق برای سایر مناطق کمتر توسعه‌یافته کشور تکرار شود؛ الگویی که نشان می‌دهد چگونه می‌توان با یک استراتژی صنعتی یکپارچه، هم به اهداف بنگاه اقتصادی و هم به اهداف توسعه ملی دست یافت.