به گزارش ایراسین، ورق آلیاژی الکتریکی (فولاد سیلیکونی / silicon steel) جزو مواد پایه‌ای برای تولید ترانسفورماتورها، موتورها و ماشین‌آلات الکتریکی است. این ورق‌ها به دلیل خواص مغناطیسی ویژه و تلفات هسته پایین، در شبکه توزیع برق، نیروگاه‌ها و صنایع تجهیزات الکترومغناطیسی حیاتی‌اند. در ایران پژوهش‌های علمی قابل‌توجهی درباره فرایندهای آنیل، جهت‌دهی دانه و پوشش‌دهی انجام شده و چند تولیدکننده صنعتی وارد این حوزه شده‌اند؛ با این حال، تولید داخلی از نظر دامنه، گریدها و کیفیت هنوز نتوانسته تمام نیازهای تخصصی بازار (به‌ویژه گریدهای جهت‌دار با تلفات خیلی پایین) را تأمین کند.

ورق «فولاد سیلیکونی» آلیاژی از آهن و سیلیسیوم است که به منظور افزایش مقاومت الکتریکی و بهبود خواص مغناطیسی و کاهش تلفات هسته تولید می‌شود. این ورق‌ها در دو نوع کلی «جهت‌دار (GO — grain oriented)» و «غیر جهت‌دار (NGO — non-grain oriented)» تولید می‌شوند؛ هر نوع برای کاربردهای متفاوت (ترانسفورماتورها یا موتورها) کاربرد دارد. فرایند تولید شامل ذوب، نورد گرم و سرد، آنیل‌های کنترل‌شده و پوشش‌دهی سطح (برای کاهش خسارت تا حدودی و جلوگیری از اتصال الکتریکی بین لامینیشن‌ها) است. نکات متالوژی مانند کنترل عناصر باقیمانده، تکسچر کریستالوگرافی و مدیریت رشد دانه نقش تعیین‌کننده‌ای در کارایی نهایی دارند.

مراکز دانشگاهی و پژوهشگاهی ایران (دانشگاه‌های صنعتی و موسساتی مثل پژوهشگاه نیرو) چندین مقاله و کنفرانس درباره بهینه‌سازی آنیل، جهت‌دهی دانه، پوشش‌دهی و بررسی خواص مغناطیسی منتشر کرده‌اند. این متون نشان می‌دهند که دانش فنی برای تولید نمونه‌های با کیفیت وجود دارد و روش‌های آزمایشگاهی و نیمه‌صنعتی برای بهبود خواص توسعه یافته‌اند. با این حال، انتقال کامل این روش‌ها به تولید انبوه و پایدار صنعتی نیازمند سرمایه‌گذاری در خطوط نورد و آنیل تخصصی است.

بازیگران صنعتی داخلی و ظرفیت تولید

چند واحد صنعتی و کارخانجات داخلی در چند سال اخیر به تولید یا تأمین ورق‌های آلیاژی پرداخته‌اند و به‌تدریج ظرفیت‌های نورد سرد / نورد گرم و پردازش اضافه شده است. برای نمونه، صنایع هفت الماس در گزارش‌های صنعتی اشاره کرده که به‌منظور تأمین نیاز بازار به ورق‌های سیلیکونی خط نورد سرد خود را توسعه داده است. همچنین پایگاه‌های خبری و مراجع صنعت فولاد فهرست تولیدکنندگان ورق آلیاژی را منتشر کرده‌اند که نشان‌دهنده افزایش عرضه داخلی در گروه‌هایی از گریدها است. با این حال، تولیدکنندگان بزرگ جهانی (آلمان، ژاپن، آمریکا و برخی کشورها) هنوز منبع مرجع گریدهای پیشرفته‌اند و واردات برای برخی گریدهای ویژه برقرار است.

مصرف‌کنندگان اصلی: سازندگان ترانسفورماتور (شبکه توزیع و نیروگاهی)، تولیدکنندگان موتورهای الکتریکی (از کوچک تا صنعتی)، سازندگان ژنراتورها و برخی صنایع الکترومغناطیسی. افزایش پروژه‌های نیروگاهی، توسعه شبکه توزیع و رشد تولید دستگاه‌های الکتریکی (موتورهای صنعتی، خودروهای برقی در آینده) تقاضا برای گریدهای با تلفات پایین را افزایش داده است. در مواردی تقاضای تخصصی موجب واردات گریدهای جهت‌دار با تلفات فوق‌العاده پایین می‌شود.

دانش فنی و پژوهش در ایران برای تولید ورق آلیاژی الکتریکی (فولاد سیلیکونی) موجود است و بازیگران صنعتی نیز در حال گسترش ظرفیت‌اند؛ با این حال، برای رسیدن به خودکفایی کامل در همه گریدها و حذف نیاز به واردات، سرمایه‌گذاری در خطوط تخصصی، استانداردسازی، توسعه آزمایشگاه‌های مرجع و پیوند مؤثر دانشگاه-صنعت لازم است. اگر سیاست‌گذاران و صنایع کلیدی (توزیع برق، صنایع دفاعی / صنعتی) حمایت راهبردی از پروژه‌های نیمه‌صنعتی و صنعتی کنند، ایران می‌تواند در چند سال آینده ظرفیت تولید قابل‌توجهی در این حوزه ایجاد نماید.

شرکت ورق‌های آلیاژی فولاد مبارکه و یک فرصت نو

گروه فولاد مبارکه، غول صنعتی ایران، در حال پیشبرد یک پروژه بلندپروازانه برای ایجاد اولین خط تولید انبوه ورق‌های آلیاژی با کاربردهای ویژه در کشور است. این طرح که با سرمایه‌گذاری مشترک این شرکت، ایران‌ترانسفو و صندوق معدنی تجلی به پیش می‌رود، هدفی دوگانه دارد: کاهش وابستگی به واردات و قرار گرفتن در جمع محدود کشورهای دارای فناوری تولید این محصولات استراتژیک.

این واحد جدید که تحت عنوان «شرکت ورق‌های آلیاژی فولاد مبارکه» ثبت شده، بر تولید دو دسته محصول متمرکز خواهد بود: «ورق‌های الکتریکی» برای استفاده در ترانسفورماتورها، موتورها و ژنراتورها، و «ورق‌های زنگ‌نزن» برای صنایع نفت، گاز و غذایی. ظرفیت اولیه آن ۳۰۰ هزار تن در سال برنامه‌ریزی شده است.

از نظر اقتصادی، ارزش افزوده این محصولات به طور چشمگیری بالاتر از فولادهای کربنی معمولی است. قیمت هر تن ورق الکتریکی در بازار جهانی حدود ۱۵۰۰ تا ۱۶۰۰ دلار برآورد می‌شود که تقریباً سه برابر فولاد معمولی است. این امر ضمن صرفه‌جویی سالانه صدها میلیون دلاری در واردات، پتانسیل صادراتی قابل توجهی نیز ایجاد خواهد کرد.

چندی پیش اصغر اسماعیلی، مدیرعامل این شرکت در گفت و گو با ایراسین اظهار داشت: با توجه به ظرفیت تولید سالانه ۳۰۰ هزار تن ورق الکتریکی، علاوه بر رفع نیاز داخل، صدها میلیون دلار صرفه‌جویی ارزی خواهیم داشت. رشد تولید این نوع محصولات در دنیا سالانه بیش از ۶ درصد است که در مقایسه با رشد متوسط محصولات فولاد معمولی (۱ تا ۲ درصد)، حدود ۴ برابر است.

وی در ادامه اظهار داشت: پیش‌بینی اولیه برای اشتغال مستقیم ۷۰۰ تا ۸۰۰ نفر نیروی متخصص بوده که باید از ویژگی‌های فردی و دانش و تجربه خاصی برخوردار باشند، آمار اشتغال غیر مستقیم نیز می‌تواند چند برابر نیروهای مستقیم باشد، به همین دلیل در شاخص‌های مکان‌یابی، نزدیکی به مراکز صنعتی و شهری جهت جذب نیروهای کیفی و سایر امکانات فنی لازم، مورد توجه قرار گرفته است.

مدیرعامل شرکت ورق‌های آلیاژی فولاد مبارکه همچنین تاکید کرد: از ۲۴.۵ میلیون تن تولید سالانه ورق‌های الکتریکی در جهان، ۶۵ درصد آن در چین تولید می‌شود و سایر کشورهای جهان سهم محدودی را در تولید این محصول دارا هستند. با تکمیل پروژه احداث خط نورد ورق آلیاژی (الکتریکی، زنگ‌نزن)، ایران به جمع چند کشور محدود صاحب این فناوری خواهد پیوست. این اقدام یک سرمایه‌گذاری برای عبور گروه فولاد مبارکه از تولید محصولات معمولی به تولید محصولات با ارزش افزوده بالاتر و انتقال دانش فنی روز دنیا در عرصه تولید فولاد است. دستاورد آن نه‌تنها در شاخص‌های مالی و صادرات نمود پیدا می‌کند، بلکه در رشد فناوری، ایجاد صنایع پایین‌دستی جدید و ارتقای کیفیت زندگی مردم هم تأثیرگذار خواهد بود.