پایگاه خبری تحلیلی ایراسین، این کشور با اجرای طرح‌هایی نظیر کاهش، استفاده مجدد و بازیافت (سه آر)، و استفاده از فناوری‌های نوین، مانند شهرهای هوشمند، شهرهای محیط‌زیستی، تنظیم‌گری فعال و اجرای قوانین کارآمد، به مدیریت بهتر منابع و کاهش آلودگی محیط‌زیست پرداخته است. در این راستا، مشارکت آحاد جامعه، مصرف‌کنندگان و تلاش‌های صنعتی به طور هماهنگ عمل کرده و به پیشرفت‌های قابل توجهی در کاهش تقاضا برای مواد خام و کاهش زباله‌ها منجر شده است.

این تحقیق همچنین به ارزیابی شاخص‌های کلیدی عملکردی اقتصاد چرخشی ژاپن پرداخته و نشان می‌دهد که این کشور با بهره‌گیری از رویکردهای مبتکرانه و سیاست‌های پایدار، به بهبود مستمر در مدیریت منابع و کاهش ضایعات دست یافته‌است. در نهایت، نتایج این مطالعه می‌تواند به عنوان مدلی برای کشورهای دیگر برای تحقق اهداف توسعه پایدار و مدیریت بهتر منابع مورد استفاده قرار گیرد

مفهوم اقتصاد چرخشی در سراسر جهان به دلیل درگیر کردن کشورها و صنایع با چالش‌های توسعه پایدار، بهره‌وری منابع و مدیریت ضایعات، جذابیت قابل‌توجهی را به دست آورده است. در اصل اقتصاد چرخشی با ترویج استفاده مجدد، تعمیر، نوسازی و بازیافت مواد و محصولات، رشد اقتصادی را از مصرف منابع جدا می‌کند. تغییر به سمت اقتصاد چرخشی ناشی از این است که منابع زمین محدود هستند و الگوهای مصرف فعلی در بلندمدت ناپایدار هستند.

ژاپن یکی از پیشگامان اقتصاد چرخشی است که فعالیت‌های طراحی و استقرار اقتصاد چرخشی را از اوایل دهه‏ ۱۹۹۰ با تصویب قوانین متعددی آغاز کرد. دولت ژاپن مفهوم طرح پایه‌ای جامع مواد را در اوایل دهه ۲۰۰۰ معرفی کرد و بر اهمیت استفاده کارآمد از منابع و به حداقل رساندن ضایعات تاکید کرد. ضرورت توجه به اقتصاد چرخشی در ژاپن به محدودیت‌های منابع طبیعی، زمین، تراکم جمعیت زیاد، توسعه‏ی صنعتی، تخریب محیط زیست، اتکای این کشور به واردات مواد اولیه و خام و… است. اقدام‌های دولت در راستای استقرار اقتصاد چرخشی در ژاپن بسیار اثربخش و کارآمد بوده‌است، به طوری که در حال حاضر یکی از کشورهای موفق در استفاده از سامانه‌های اقتصاد چرخشی است که توانسته است موفقیت‌های متعددی را در این زمینه کسب کند. مهم‌ترین دلایل موفقیت این کشور در اقتصاد چرخشی، تصویب و اجرای قوانین متعدد کارآمد، همکاری و مساعدت شهروندان با دولت، برنامه‌ریزی مدون حکومت‌های محلی و منطقه‌ای، همکاری مشترک دستگاه‌های اجرایی دولتی است.

اقتصاد چرخشی ژاپن

رویکرد ژاپن به اقتصاد چرخشی چند وجهی است و ذی‌نفعان مختلفی از جمله سازمان‌های دولتی، مشاغل و دانشگاه‌ها را در بر می‌گیرد. ابتکارات اقتصاد چرخشی کشور مبتنی بر اصل کاهش، استفاده مجدد و بازیافت است که در سیاست‌ها و مقررات ملی ادغام شده‌است. این کشور با تصویب قوانین جامع مدیریت پسماند زباله‌ها، بر مدیریت منابع تولیدی تمرکز دارد و موفقیت قابل توجهی در کاهش تولید پسماندها و افزایش نرخ بازیافت آنها داشته‌است [۱]. ژاپن به دلیل محدودیت‌های جغرافیایی و محیطی از کمبود منابع طبیعی رنج می‌برد و تولید انرژی در این کشور بسیار هزینه‏بر است. به همین دلیل برای تأمین انرژی، متکی به واردات نفت است. بحران نفتی سال ۱۹۷۰ و تأثیر آن بر اقتصاد جهان، ژاپن را مجبور کرد با تدوین برنامه‌هایی، وابستگی کشور به نفت را تا حدی برای رشد اقتصادی کاهش دهد. اقتصاد چرخشی ژاپن رویکردی سه جانبه به شرح زیر دارد:

• برنامه‌ریزی‌های راهبردی کاهش وابستگی به نفت و افزایش بهره‌وری انرژی.
• تصویب قوانین محیط‏زیستی، استانداردسازی و تنظیم مدیریت پسماندها.
• افزایش بیشتر مشارکت اجتماعی آحاد جامعه از طریق برگزاری دوره‌های آموزشی جامع و اطلاع‏رسانی عمومی.

طرح پایه‌ای جامع مواد که در اوایل دهه ۲۰۰۰ معرفی شد، پایه و اساس تلاش‌های اقتصاد چرخشی ژاپن را ایجاد کرد. این طرح شامل سه شاخص کلیدی جریان مواد است:

• بهره‌وری منابع
• نرخ استفاده چرخه‌ای در خروجی‌ها و ورودی‌ها
• مقدار دفع نهایی.

نرخ استفاده چرخه‌ای در ورودی به معنای درصد منابعی است که از منابع بازیافتی می‌آیند. مقدار دفع نهایی به معنای حجم زباله‌های ارسالی به زمین است. به عنوان مثال، نرخ استفاده چرخه‌ای در خروجی و ورودی از سال ۲۰۱۰ به ترتیب در ۴۴ درصد و ۱۵ درصد باقی مانده‌است. این ارقام در مقایسه با سایر کشورهای پیشرو مانند آلمان و فرانسه به ترتیب ۵۵ درصد و ۹/۱۲ درصد و در فرانسه ۵۲ درصد و ۲۰ درصد است.

یکی از دستاوردهای قابل توجه ژاپن برای عمومی‌سازی رویکرد اقتصاد چرخشی، پروژه معدن شهری برای المپیک ۲۰۲۰ توکیو است. مدال‌های المپیک به طور کامل از فلزات بازیافتی ساخته شده بودند که نشان‏دهنده تعهد ژاپن به مدیریت زباله‌های بدون آلایندگی است. این پروژه نه تنها پتانسیل استخراج زباله شهری را برجسته کرد، بلکه بر اهمیت شیوه‌های بازیافت پایدار نیز تاکید کرد. در اینجا به چند نمونه اقتصاد چرخشی در المپیک ۲۰۲۰ توکیو اشاره می‌کنیم:

• مشعل المپیک از زباله‌های آلومینیوم خانه‌های موقتی ساخته شده است. این خانه‌ها پس از زلزله بزرگ در سال ۲۰۱۱ در ژاپن ساخته شده بود و دیگر کاربردی مسکونی نداشتند.
• برای ساخت سکوهای المپیک با کمک مردم به ویژه دانشجویان و دانش‌آموزان از بطری‌های بازیافتی و همچنین زباله‌های پلاستیکی صید شده از دریا استفاده شده است.
• از آلومینیوم‌هایی که از ساختمان‌های مسکونی تخریب شده در زلزله ۲۰۱۱ باقی مانده بود نیز در ساخت سکوها استفاده شده‌است.
• مدال‌هایی که به ورزشکاران اهدا می‌شود بازیافتی است. در فراخوانی از سوی مسئولان از مردم خواسته شد گوشی، تبلت، لپ‌تاپ، کنسول بازی و دوربین دیجیتال دور ریختنی خود را تحویل دهند.
• طی ۱۸ ماه از آغاز این کمپین، بالغ بر ۴۷ هزار و ۴۸۸ تن دستگاه الکترونیک به همراه بیش از ۵ میلیون دستگاه گوشی موبایل گردآوری شد که در نهایت، ۵ هزار مدل برای اهدا به ورزشکاران بازی‌های المپیک و پارالمپیک ساخته شد.
• در خوابگاه‌های دهکده المپیک برای استراحت ورزشکاران ۲۶ هزار تخت مقوایی قابل بازیافت تهیه شده‌است. این تخت‌ها بسیار سبک، کاملاً مقاوم و البته بازیافتی است.
• به منظور صرفه‌جویی در انرژی و جلوگیری از ساخت‏وساز غیرضروری فقط ۸ مکان جدید ساخته شده و ۲۵ مکان از ۴۳ مکان المپیک و پارالمپیک قبل از بازی‌ها وجود داشته‌است.
• وسایل نقلیه‌ای که برای جابه‌جایی ورزشکاران در دهکده المپیک شامل اتوبوس‌های برقی است. کامیون‌های مورد استفاده در این المپیک از سوخت هیدروژنی استفاده می‌کنند.
• بسیاری از سازه‌ها، ابزار و وسایل موجود در دهکده المپیک قابل بازیافت بوده و بعد از برگزاری مسابقات جهت مصارف دیگر بازیافت خواهد شد.
• ژاپنی‌ها حتی دسته گلی که به ورزشکاران برنده مدال می‌دهند را هم با الِمان‌ها و نشانه‌های جذابی همراه کرده‌اند. برای مثال گل استوما که به رنگ سبز مایل به زرد است در فوکوشیما پرورش داده می‌شود. شهری که بعد از سونامی ویران شد و نیروگاه مشهور آن همه را فراری داد. یک شرکت در این ناحیه این گل را پرورش داد و حالا از این طریق به جهان پیام می‌دهند که فوکوشیما زنده است.
• بخش قابل‌توجهی از انرژی برای توکیو ۲۰۲۰ از طریق منابع تجدیدپذیر از جمله انرژی خورشیدی تأمین می‌شود. حتی چوب‌هایی که از زباله‌های ساختمانی و بریده‌های درختان در ژاپن کنار گذاشته شده‌اند برای تولید برق مورد استفاده قرار گرفت.

با وجود این موفقیت‌ها، چالش‌ها همچنان باقی است. نرخ بازیافت ژاپن، به ویژه برای پلاستیک، از سایر اقتصادهای پیشرفته عقب است. تقریباً ۸۰ درصد زباله‌ها در ژاپن سوزانده می‌شوند و تنها یک سوم منابع برق از سوزاندن زباله تولید می‌شود. علاوه بر این، صادرات زباله‌های پلاستیکی ژاپن به برخی کشورها نگرانی‌هایی را در مورد اثرات زیست‏محیطی و سلامت انسان ایجاد می‌کند.

قوانین و مقررات

دولت مرکزی ژاپن از سال ۱۹۹۱ چارچوب‌های قانونی برای استقرار اقتصاد چرخشی را با تصویب قانون توسعه‏ی بهره‌برداری مؤثر از منابع تولیدی [۲] (۱۹۹۱) آغاز کرد. این قانون، پایه‌ای برای قوانین مرتبط به سال‌های آتی مانند بازیافت خودروهای فرسوده، بازیافت مواد بسته‌بندی (کاغذ، پلاستیک، آلومینیوم و…)، لوازم‏خانگی، زباله‌های ساختمانی و ضایعات مواد غذایی است (جدول شماره‏ ۱).

قوانین این کشور، بر اساس ایجاد جامعه‌ای با چرخه‏ مواد سالم [۳] طراحی و تصویب شده و برنامه‌های هدف‏گذاری شده‏ی آنها بر مدیریت پسماند و کاهش مصرف منابع تولیدی استوار است. نمونه‌ای از قوانین این کشور، قانون ترویج استفاده‏ مؤثر از منابع [۴] (۲۰۰۰) با هدف به حداقل رساندن پسماندها است. این قانون به عنوان نقطه‏ عطف بی‌سابقه [۵] در جهان معرفی شده و تمام طول عمر محصول از تولید تا انتها (مصرف و بازیافت) را شامل می‌شود. قانون استفاده‏ مجدد از خودروهایی که به پایان عمر خود می‌رسند (۲۰۰۲)، نیز تأثیر قابل توجهی بر اقتصاد چرخشی این کشور داشته است. شخصی که خودروی جدیدی می‌خرد، باید هنگام خرید وجه بازیافت را نیز پرداخت کند [۶] و زمانی که طول عمر مفید خودرو به پایان رسید، خودروی فرسوده خود را به نمایندگی‌ها و تعمیرگاه‌های مجاز خودرو، تحویل می‌دهند. جداکنندگان قطعات خودروهایی که عمر مفید آنها به اتمام رسیده است، نقش بازیافت‌کنندگان را دارند.

در دهه ۱۹۵۰، تمرکز بر بهداشت محیط و شرایط زندگی بود که منجر به قانون پاک‏سازی عمومی در سال ۱۹۵۴ شد. دهه‌های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ شاهد افزایش زباله‌های صنعتی و آلودگی بود که باعث شد اقدامات متعددی از جمله قانون مدیریت زباله در سال ۱۹۷۰ انجام شود. در دهه ۱۹۹۰ کنترل تولید زباله، بازیافت و مدیریت پسماندهای خطرناک در اولویت قرار گرفت که منجر به بازنگری‌های متعدد قانون مدیریت زباله شد. از سال ۲۰۰۰، تلاش‌ها با هدف ترویج یک جامعه چرخه مواد سالم و رسیدگی به تخلیه غیرقانونی صورت گرفته‌است که منجر به قوانین مهمی مانند قانون اساسی برای ایجاد یک انجمن سالم چرخه مواد در سال ۲۰۰۰ و بازنگری‌های بعدی در قوانین مدیریت زباله شد. قانون ترویج بازیافت منابع پلاستیکی نیز در سال ۲۰۲۲ به تصویب رسید.

جدول شماره‏ ۱: فعالیت‌های قانون‏گذاری ژاپن در راستای چرخه‏ مواد (اقتصاد چرخشی)

دوره	مساله اصلی	قوانین تصویب شده
دوره پس از جنگ تا دهه ۱۹۵۰	مدیریت پسماند برای بهداشت محیط حفظ محیط زیست سالم و راحت	قانون پاک‏سازی عمومی (۱۹۵۴)
دهه‌های ۱۹۶۰ تا ۱۹۷۰	افزایش میزان پسماندهای صنعتی و بروز مشکلات آلودگی ناشی از رشد سریع اقتصادی مدیریت پسماند برای حفاظت محیط زیست	قانون اقدامات اضطراری مربوط به توسعه امکانات زیست‌محیطی ۱۹۶۳ قانون مدیریت پسماند (۱۹۷۰) بازنگری قانون مدیریت پسماند (۱۹۷۶)
دهه ۱۹۸۰	ترویج توسعه امکانات مدیریت پسماند مدیریت پسماند برای حفاظت محیط زیست	قانون مرکز توسعه محیط زیست ساحلی منطقه‌ای گسترده ۱۹۸۱ قانون سیستم فاضلاب خصوصی ۱۹۸۳
دهه ۱۹۹۰	کنترل تولید پسماند و بازیافت ایجاد سیستم‌های مختلف بازیافت مدیریت مواد خطرناک (از جمله دیوکسین‌ها) معرفی سیستم مدیریت پسماند مناسب برای مقابله با تنوع در نوع و ماهیت پسماند	بازنگری قانون مدیریت پسماند ۱۹۹۱ قانون ترویج توسعه تأسیسات مشخص برای دفع پسماندهای صنعتی ۱۹۹۲ قانون محیط‌زیست پایه ۱۹۹۳ قانون بازیافت بسته‌بندی و ظروف ۱۹۹۵ بازنگری قانون مدیریت پسماند ۱۹۹۷ قانون بازیافت لوازم خانگی ۱۹۹۸ قانون اقدامات ویژه در برابر دیوکسین‌ها ۱۹۹۹
دهه ۲۰۰۰	ترویج اقدامات R3 با هدف ایجاد یک جامعه چرخه مواد سالم بهبود مدیریت پسماندهای صنعتی تقویت مقررات مقابله با تخلیه غیرقانونی	قانون پایه برای ایجاد جامعه چرخه مواد سالم ۲۰۰۰ قانون بازیافت مواد ساختمانی ۲۰۰۰ قانون بازیافت ضایعات غذایی ۲۰۰۰ بازنگری قانون مدیریت پسماند ۲۰۰۰ قانون اقدامات ویژه در خصوص ترویج دفع مناسب زباله‌های PCB ۲۰۰۱ قانون بازیافت خودروهای فرسوده ۲۰۰۲ قانون اقدامات ویژه در مورد رفع مشکلات زیست محیطی ناشی از زباله‌های صنعتی خاص ۲۰۰۳ بازنگری‌های قانون مدیریت پسماند ۲۰۰۴، ۲۰۰۶، ۲۰۱۰ قانون بازیافت لوازم خانگی کوچک ۲۰۱۲ بازنگری قانون مدیریت پسماند ۲۰۱۵، ۲۰۱۷، ۲۰۲۰ قانون ترویج بازیافت منابع پلاستیکی ۲۰۲۲

)

مدیریت زباله‌ها و ضایعات

در ژاپن، جریان مواد به شیوه‌های مختلف نظام‏مند، تحت نظارت و کنترل است. به عنوان نمونه، نمودارهای سانکی [۷] به طور مرتب به‌روزرسانی می‌شوند و نمایی کلی از جریان‌ها، انتخاب و هدف، ارزیابی مقدار استفاده‏ دوره‌ای، کاهش و دور ریختن (برای زیست توده، مواد معدنی غیرفلزی، فلز و فسیل) تحت نظارت و کنترل است. سازمان لوازم الکتریکی ژاپن [۸] وابسته به دولت، با هماهنگی واحدهای تولیدی صنعتی در راستای اقتصاد چرخشی فعالیت‌های زیر را انجام داده‌است:

• طراحی و ساخت قطعه‌های پلاستیکی کالاهای لوازم برقی خانگی با جرم ۱۰۰ گرم.
• استانداردسازی و نشانه‏گذاری قطعات کالاها برای سهولت تفکیک بعد پایان عمر کالا.
• تعیین برچسب با علائم اختصاصی بر قطعات شیمیایی و سمی مانند باتری‌ها و مواد قابل چاپ.

ژاپن پیشگام مفهوم مدیریت پسماند با انتشار صفر بوده است و هدف آن کاهش دفع نهایی زباله به صفر است. این ابتکار به ویژه در بازیافت فلزات حیاتی از لوازم خانگی کوچک، مانند مدال‌های المپیک ۲۰۲۰ توکیو، که کاملاً از مواد بازیافتی ساخته شده‌اند، مشهود است. روش‌های سنتی بازیابی فلزات اغلب شامل مواد سمی و تولید زباله‌های قابل‌توجهی می‌شود. در مقابل، سیستم‌های ذوب ژاپنی فلزات با ارزش را بازیابی می‌کنند و ناخالصی‌های زائد را به‌عنوان سرباره ثابت می‌کنند، که می‌تواند به عنوان ماده خام برای سیمان استفاده شود. این رویکرد نه تنها زباله‌ها را به حداقل می‌رساند، بلکه تضمین می‌کند که فرآیندهای بازیافت موجب تخریب محیط‌زیست نخواهند شد.

اقدام‌های سازمان لوازم الکتریکی ژاپن در مدیریت زباله‌ها بسیار کارساز است، به طوری که نرخ بازیافت قطعات فلزی پسماندها و ضایعات در این کشور ۹۸ درصد است و برای سایر مواد نیز در سطح مطلوبی قرار دارد. در سال ۲۰۰۷ فقط ۵ درصد پسماند زباله‌ها به محل دفن زباله‌ها ارسال شده و بیشتر وسایل و کالاهای برقی بازیافت و ۸۹ درصد مواد و قطعات آنها بازیافت شده‌است. به عنوان یک قانون، مواد بازیافت‌شده برای تولید همان کالا استفاده می‌شوند. ایده اقتصاد چرخشی به خوبی در فرهنگ مرم ژاپن نهادینه شده‌است.

سیستم‌های بازیافت ژاپن به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که بسیار کارآمد و شفاف باشند. به عنوان مثال، سیستم Re-net Japan بازیافت تلفن‌های‏همراه و سایر لوازم الکترونیکی کوچک را از طریق یک سرویس تحویل در خانه تسهیل می‌کند. مصرف‏کنندگان مواد بسته‌بندی را از پیک‌ها دریافت می‌کنند و سپس اقلام را به مراکز بازیافت منتقل می‌کنند. این سیستم مشارکت مصرف‏کنندگان را در تلاش‌های بازیافت افزایش داده و قابلیت ردیابی مواد بازیافتی را تضمین کرده‌است.

علاوه بر این، تمرکز ژاپن بر «معدن‌سازی شهری» به پیشرفت‌های چشمگیری در فناوری بازیافت منجر شده است. این کشور با برخورد با زباله‌های شهری به عنوان یک منبع ارزشمند، توانسته است فلزات و سایر مواد را از وسایل الکترونیکی و لوازم دور ریختنی استخراج کند. این نه تنها تقاضا برای مواد خام جدید را کاهش می‌دهد، بلکه اثرات زیست‏محیطی معدن و استخراج موادخام را نیز کاهش می‌دهد.

شاخص‌هایی که برای سنجش و ارزیابی اقتصاد چرخشی در ژاپن استفاده می‌شوند شامل شاخص‌های عمومی اندازه‏گیری بهره‌وری است (ستانده‌ها به نهاده‌ها یا اثربخشی و کارآمدی) و به عنوان معیاری از بازیافت مواد مقرون به صرفه، استفاده می‌شود. برای نمونه، جدول شماره‏ ۲ روند بازیافت و هزینه‌های بازیافت جریان‌های اصلی زباله را در این کشور نشان می‌دهد.

جدول شماره‏ ۲: عملکرد واقعی و پیش‏بینی برخی شاخص‌های اقتصاد چرخشی در ژاپن

عنوان	عملکرد (۲۰۱۵)	پیش‏بینی (۲۰۲۵)	تغییرات (درصد) (۲۰۲۵-۲۰۱۵)
تولید ناخالص داخلی در هر تن از منابع مورد استفاده (بهره‌وری منابع) (ین)	۳۸۰,۰۰۰	۴۹۰,۰۰۰	۲۸.۹+
نسبت بازیافت (درصد)	۱۶	۱۸	۱۲.۵+

R: Ministry of Environment of Japan (MOE) (2019) “The 4th Fundamental Plan for Establishing a Sound Material-Cycle Society”)

مدیریت ضایعات ژاپن بر پایه‏ مفهوم سه آر (کاهش، استفاده‏ مجدد و بازیافت) به طور رسمی از سال ۲۰۰۰ راه‏اندازی شد، اما مفهوم بازیافت، اقدام‌ها و تمرکز روی جریان‌های هدف خاص در قانون حمایت استفاده‏ مؤثر از منابع، در سال ۱۹۹۱ معرفی شده است و از مفهوم سه آر در کل چرخه‏ عمر محصول استفاده‏ فراوان می‌شود. کالاها، از طراحی و ساخت برای کمینه ساختن مصرف منابع طراحی می‌شوند. برنامه‌های مدیریت ضایعات ژاپن، استفاده مجدد به منظور کاهش میزان مواد اولیه در تولید است.

تفکر چرخه‏ و ارزیابی عمر محصولات بر پایه‏ استاندارد ایزو بین‌المللی ۱۴۰۴۰ (۲۰۰۶) [۹] و استاندارد ایزو ۱۴۰۴۰ (۲۰۱۰) ژاپن و مفهوم گهواره به گور است که در آن تمام مراحل عمر محصول از عرضه‏ مواد خام تا دفع زباله‌های باقی‌مانده از طریق تولید و مصرف، حمل و نقل و توزیع، مورد توجه است. هدف نهایی دولت ژاپن، کاهش تأثیر کلی زباله‌ها و فعالیت‌های صنعتی بر محیط زیست و جلوگیری برای تغییر در یک مرحله بر مرحله‏ دیگر است. این هدف، یک ابزار پشتیبانی برای تصمیم‏گیری است که در زمان اجرای معیارهای جدید، مزایای محیطی زیستی بالقوه و نقایص مختلف را متعادل می‌کند. برای نمونه، تعیین اینکه در برخی از موارد سوزاندن زباله مناسب‌تر از بازیافت آن باشد. بنابراین تفکر چرخه‏ عمر محصول به عنوان پایه‌ای برای راهبردهای مرتبط با استفاده‏ پایدار از منابع طبیعی و بازیافت زباله است.

مدیریت زباله‌ها و پاکسازی اماکن عمومی در ژاپن، شامل مجموعه‏ گسترده‌ای از جمع‏آوری زباله‌های حجیم، خاکسترسازی، مدیریت لجن، دفع مواد غیرضروری (به استثنای ضایعات رادیواکتیو و زباله‌های آلوده به رادیواکتیو) است. جدید‏‌ترین آمار وزارت محیط‌زیست ژاپن نشان می‌دهد که حجم تولید سرانه زباله‌های خانگی ژاپن در سال ۱۹۸۵ در بالاترین سطح بوده است، اما پس از آن به دلیل افزایش آگاهی‌های جامعه بر ضرورت حفظ محیط زیست، تولید سرانه زباله‌ها سیر نزولی داشته است. در این کشور برای تسهیل بازیافت، زباله‌های خانگی به زباله‌های خشک، تر و قابل بازیافت دسته‏بندی می‌شوند (شکل شماره‏ ۱)

شکل شماره‏ ۱: نمودار طبقه‏بندی مدیریت زباله‌ها و ضایعات در ژاپن

(R: Yolin. C (2015) “Waste Management and Recycling in Japan Opportunities for European Companies”, EU-Japan Centre for Industrial Cooperation)

تجزیه و تحلیل جریان اصلی مواد از منظر اقتصادی، توسط وزارت محیط‌زیست هر ساله تدوین، منتشر و در قالب نمودارهای سانکی نشان داده می‌شود و وزن نسبی هر یک از شاخص‌های سنجش اقتصاد چرخشی نیز در آن تعیین شده‌است (شکل شماره‏ ۲). سه شاخص اصلی بهره‌وری منابع، نسبت میزان بازیافت مواد و دفع زباله‌ها برای ارزشیابی دفع نهایی زباله‌ها تعیین و هدف‌های هر طبقه به وضوح مشخص شده است. به‌دلیل اینکه ژاپن اقتصاد چرخشی را به خوبی اجرا کرده است، حجم تولید زباله و به تبع آن، حجم بازیافت زباله‌ها نیرکاهش یافته است. (جدول شماره ۳).

جدول شماره‏ی ۳: ارزش هزینه‏ مواد بازیافتی ژاپن طی بازه زمانی ۲۰۲۳-۲۰۱۵

تولیدات	حجم بازیافت در سال ۲۰۱۵ (تن)	حجم بازیافت در سال ۲۰۲ ۳ (تن)	هزینه‏ هر واحد بازیافت بدون مالیات مصرف در سال ۲۰۱۵ (ین بر کیلوگرم)	هزینه‏ هر واحد بازیافت بدون مالیات مصرف در سال ۲۰۲۳ (ین بر کیلوگرم)	تغییرات هزینه از سال ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۳ (درصد)
بطری‌های شیشه‌ای بی‌رنگ	۱۵۲,۶۵۸	۱۵۱,۱۱۹	۴.۴	۶	+۳۶
بطری‌های شیشه‌ای کهربا	۱۲۶,۱۰۲	۱۰۹,۳۷۱	۵.۸	۸.۲	۴۱+
سایر بطری‌های شیشه‌ای رنگی	۱۰۲,۷۵۸	۸۷,۶۲۶	۹.۴	۱۶.۱	+۷۱
بطری‌های پلاستیکی	۳۰۷,۰۴۳	۲۱۲,۲۰۰	۳.۳	۱۴.۰	۳۲۴+
کاغذ	۳۸,۲۶۲	۳۳,۹۸۴	۱۳.۰	۲۳.۰	۷۶.۹+
پلاستیک	۸۴۹,۷۹۳	۸۱۲,۵۰۱	۴۷.۰	۵۸.۰	۲۳.۴+

Source: www.jcpr.or.jp/english/tabid/612/index.php (The Japan Containers and Packaging Recycling Association)

مقدار استفاده‏ چرخشی (۲۱۶)

ضایعات نهایی (۱۳)

کالاهای وارداتی (۵۷)

کالاهای صادراتی (۱۶۲)

منابع طبیعی و غیره (۱۱۴۶) (

واردات (۶۶۰) (

واردات منابع (۶۰۴) (

استفاده‏ عمومی از منابع (۴۸۶) (

کل مواد ورودی (۱۳۶۳)

محصولات کودی (۱۷)

مصرف مواد غذایی (۸۵)

انتشار گاز از فرآیندهای صعتی (۴۴۱)

افزایش ارزش ویژه (۳۹۳) (

برگشت به طبیعت (۷۷)

تولید زباله (۵۱۹)

منابع (میلیون تن)

کاهش ضایعات (۲۱۳)

منابع آب (۲۵۵)

شکل شماره‏ ۲: نمودار سانکی جریان‏ مواد کشور ژاپن در سال ۲۰۲۰ (ارقام برحسب میلیون تن)

(R: Ministry of the Environment (MOE) (2023) “Annual Report on the Environment in Japan 2023”)

مسئولیت جمع‏آوری، تصفیه و دفع پساب فاضلاب شهری در ژاپن بر عهده‏ شهرداری‌های مستقل هر منطقه‏ است، اما عملیات واقعی جمع‏آوری و حمل ‏و نقل لجن توسط شرکت‌های بخش خصوصی محلی انجام می‌شود. زباله‌ها به طور معمول با ساختار غیرمتمرکز به صورت محلی مدیریت می‌شوند. در سال 2013، سرانه تولید زباله در ژاپن 958 گرم در روز بوده که در سال 2022 به مقدار 880 گرم در روز کاهش یافته است. در ژاپن، سوزاندن و خاکسترسازی زباله‌ها، رایج‌ترین شیوه‏ دفع آنها است (جدول شمار‏ه‏ ۴).

جدول شماره‏ ۴: شیوه‌های دفع زباله‏ شهری در ژاپن طی سال‌های ۱۹۷۲-۲۰۱۹ (ارقام برحسب ۱۰ هزار تن)

سال	سوزاندن	بازیافت از تصفیه	بازیافت مستقیم	دفع مستقیم
۱۹۷۲	۱۵۶۰	۱۳۰	-	۱۰۴۰
۱۹۷۵	۱۹۹۰	۱۰۰	-	۱۷۹۰
۱۹۸۰	۲۵۰۰	۱۵۰	-	۱۴۸۰
۱۹۸۵	۲۸۵۰	۱۶۰	-	۱۱۷۰
۱۹۹۰	۳۶۲۰	۲۰۰	-	۱۰۳۰
۱۹۹۵	۳۸۱۰	۴۶۰	-	۷۳۰
۲۰۰۰	۴۰۴۰	۵۱۰	۲۰۰	۴۵۰
۲۰۰۵	۳۸۷۰	۶۸۰	۲۶۰	۱۶۰
۲۰۱۰	۳۴۲۰	۵۸۰	۲۳۰	۷۰
۲۰۱۵	۳۳۹۰	۵۳۰	۲۳۰	۵۰
۲۰۱۶	۳۳۵۰	۵۳۰	۲۳۰	۴۰
۲۰۱۷	۳۳۴۰	۵۴۰	۲۲۰	۴۰
۲۰۱۸	۳۳۳۰	۵۴۰	۲۲۰	۴۰
۲۰۱۹	۳۳۴۰	۵۴۰	۲۱۰	۴۰

Source: Japan International Cooperation Agency Yachiyo Engineering Co., Ltd. Japan Environmental Sanitation Center (2022)

Top of Form

با نگاهی به آینده، ژاپن قصد دارد فناوری‌های پیشرفته و شیوه‌های نوآورانه را در سیستم‌های مدیریت زباله خود ادغام کند. این شامل توسعه راه‌حل‌های هوشمند مدیریت زباله، مانند سیستم‌های جمع‌آوری و دسته‌بندی زباله با قابلیت IOT است که می‌تواند کارایی را افزایش و هزینه‌ها را کاهش دهد.

شهرهای محیط زیستی

برنامه جامع و یکپارچه‏ شهرهای محیط زیستی در زمره‏ نخستین پروژه‌های شهرهای نوین [۱۰] در ژاپن هستند. پروژه‏ شهرهای نوین در چارچوب ایجاد جامعه‏ پایدارتر با تحرک اقتصادی بیشتر است که در آنها جنبه‌های مختلف شهرسازی و شیوه‏ زندگی مانند گرمایش، حمل و نقل، مدیریت زباله، تولید انرژی‌های تجدیدپذیر و… را پوشش می‌دهد. این پروژه، ابتکار عمل مشترک وزارت امور اقتصاد، دارایی و تجارت و وزارت بهداشت و محیط‌زیست ژاپن در سال ۱۹۹۷ است. کمبود جدی ظرفیت مکان‌های دفن زباله‏ و کاهش منابع تولیدی بخش‌هایی مانند فولاد، سیمان و مواد شیمیایی، عامل‌های اصلی طراحی شهرهای محیط‏زیستی است و تدبیری برای گره‏گشایی همزمان از مسائل مربوط به مدیریت زباله و احیای اقتصاد منطقه‌ای است.

این طرح از شهر کولن بورگ دانمارک به عنوان شهری با همزیستی صنعتی اقتباس شده است و ایده اصلی آن توجه به امکانات و ویژگی‌های منطقه‌ای و همکاری یکپارچه‏ مسئولان و ذی‏نفعان با امکانات محلی است (شکل شماره‏ ۳ و جدول شماره‏ ۵).

مسئولان محلی

مؤسسات آموزشی و پژوهشی

ساکنان محلی / سازمان‌های غیردولتی

شرکت‌ها / بنگاه‌های اقتصادی

شکل شماره‏ ۳: نقش ذی‏نفعان مرتبط با شهرهای زیست محیطی در ژاپن

R: Yolin. C (2015) “Waste Management and Recycling in Japan Opportunities for European Companies”, EU-Japan Centre for Industrial Cooperation)

جدول شماره‏ ۵: خلاصه وظایف ذی‏نفعان در شهرهای محیط زیستی ژاپن

ذی‏نفعان	وظایف
مسئولان محلی	ترویج ساخت شهرک‌های زیست محیطی. ترکیب سیاست‌ها و ارتقای همکاری‌ها. گسترش بازیافت و بازدهی بالاتر در بازیافت منابع. ترویج آموزش همگانی محیط زیست.
شرکت‌ها و بنگاه‌های اقتصادی	اجرای پروژه‌ها. دستیابی به پیشرفت فعالیت‌های اجرایی. افزایش و بهبود بازدهی بازیافت. دستیابی به بازیافت گسترده از زباله‌ها.
مؤسسات آموزشی و پژوهشی	تحقیق و توسعه در فناوری‌های نوین بازیافت. توسعه‏ شیوه‌های ارزیابی عملکرد و فرآیندها. توسعه‏ منابع انسانی.
ساکنان محلی و سازمان‌های غیردولتی	مشارکت در پروژه‌های ساخت شهرهای محیط‌زیستی. استفاده‏ بهینه و اثربخش از مواد بازیافت شده. همکاری برای جداسازی و تفکیک زباله‌ها.

R: Yolin. C (2015) “Waste Management and Recycling in Japan Opportunities for European Companies”, EU-Japa n Centre for Industrial Cooperation)

مأموریت محیط‌زیست شهری، طراحی مجدد شهرها بر اساس مفاهیم اکولوژیکی مانند انرژی‌های تجدید‏پذیر، مدیریت بهینه زباله‌ها، کاهش انتشار گاز دی‏اکسیدکربن و… است. هدف آن عدم انتشار گاز دی‏اکسیدکربن (دی‏اکسیدکربن صفر) حفظ منافع اقتصادی و با نظر داشت کمبود زمین برای دفع فاضلاب و بازیافت زباله‌های صنعتی است. پس از تصویب برنامه شهرهای محیط‌زیستی در سال ۱۹۹۷ تعداد ۲۶ شهرک زیست‌محیطی مشغول فعالیت شدند (جدول شماره‏ ۵). شهرهای زیست‌محیطی در سرمایه‏گذاری و اجرای پروژه‌های بازیافت نوآورانه‏ ضایعات و زباله‌ها از دولت پرداخت‌های انتقالی یک طرفه (یارانه) دریافت می‌کنند.

حفاظت از ظرفیت‌های بازیافت و حمایت از تحقیقات و توسعه

یارانه‌های پروژه‏های‏سخت‏افزاری

به عنوان بخشی از برنامه جامع یکپارچه‏ طرح‌های شهرهای محیط‌زیستی، دولت‌های محلی مجبور به ارائه طرح محیط‌زیست به وزارت محیط‌زیست و وزارت امور اقتصادی، دارایی و تجارت هستند. معیارهای ارائه شده توسط دولت‌های محلی شامل اصالت، نوآوری و همچنین توانایی عرضه به عنوان یک مدل برای دیگران است (به اشتراک‌گذاری تجارب، دانش و مشکلات). پروژه‌های منتخب ارائه شده توسط دولت‌های محلی و بنگاه‌های خصوصی توسط دولت مرکزی حمایت مالی می‌شوند (شکل شماره‏ ۴). در این شکل، پروژه‌های سخت‏افزاری شامل ایجاد، ارتقا یا تعمیرات امکانات بازیافت نوآورانه و زیرساخت‌های مرتبط با آن است. پروژه‌های نرم‏افزاری، به توسعه فعالیت‌های تحقق ایجاد یک جامعه‏ بازیافت‌گرا کمک می‌کند.

پیش‏بینی اطلاعات

شهروندان

بنگاه‌های اقتصادی محلی

اجرای پروژه‌ها و سرمایه‏گذاری

پروژه‌های مشارکتی

تدوین طرح‌های شهرهای محیط زیستی با اختیارات منطقه‌ای

یارانه‌های پروژه‌های نرم‏افزاری

یارانه‌های منطقه‌ای

اجرای پروژه‌ها با اختیارات منطقه‌ای

وزارت حفاظت از محیط زیست

وزارت اقتصاد، تجارت و صنعت

شکل شماره‏ ۴: نمایی از طرح شهرهای محیط‌زیستی در ژاپن (۱۹۹۷)

R: Yolin. C (2015) “Waste Management and Recycling in Japan Opportunities for European

طی سال‌های ۱۹۹۷ تا ۲۰۰۶ تعداد ۱۷۰ طرح محیط‏زیستی از ۲۶ دولت محلی (ایالت‌ها) انتخاب شدند. از این تعداد، ۶۱ طرح تشویقی (یارانه) گرفتند. طرح‌های جدید بیشتر در بخش تأسیسات بازیافت پلاستیک (۵۶ طرح) و دفع مواد غذایی (۳۱ طرح) بود. شهرهای محیط‌زیست ژاپن به چهار دسته تقسیم می‌شوند:

• ترویج برنامه طرح جامع مواد [۱۱] با زیربنای صنعتی منطقه‌ای (نمونه شهر کاواساکی).
• ترویج برنامه طرح جامع مواد با جذب سیاست‌های شرکت‌ها (نمونه شهر کیوشو).
• ترویج برنامه طرح جامع مواد با مشارکت شهروندان (نمونه شهر میناماتا).
• مدیریت زباله و برنامه‌ریزی مدیریت شهری (نمونه نائوشیما).

برنامه شهرهای محیط زیستی به عنوان یک موفقیت در مدیریت شهری با رعایت تمام حقوق و نیازمندی‌های تمام ذی‏نفعان به شمار می‌رود (جدول شماره‏ ۶).

جدول شماره‏ ۶: مزایای برنامه شهرهای محیط زیستی در ژاپن

دولت مرکزی	تصویب برنامه طرح جامع مواد توسط دولت. توسعه‏ مفهوم ۳ آر صنعتی در مصارف خانگی و بازارهای بین‌المللی. ثبات کمک‌های دولت ژاپن (سهم) برای حفظ محیط زیست جهانی.
دولت‌های منطقه‌ای	احیای اقتصادهای منطقه‌ای (افزایش درآمدهای مالیاتی و ایجاد اشتغال). بهبود محیط زیست. افزایش قابلیت اجرایی (انعطاف‏پذیری و هماهنگی بیشتر).
شرکت‌ها و بنگاه‌های اقتصادی	کاهش ریسک و پایداری بیشتر. خلق شبکه‏سازی و فرصت‌های جدید برای ایجاد کسب‌وکارهای جدید. تصویر ذهنی مثبت در مسئولیت‌های اجتماعی.
شهروندان	شفافیت بیشتر در مدیریت ضایعات. افزایش آگاهی و ارتقای سطح آشنایی با محیط‌زیست. ایجاد تصویری برای بهبود و ارتقای همزمان مکانی. بهبود و ارتقای سطح کیفی زندگی.

R: Global Environment Centre Foundation (GEC) (2005) “Eco-Towns in Japan, Implications and Lessons for Developing Countries and Cities”.)

شهر کیتا کیوشو [۱۲] به عنوان نخستین شهر سازگار با محیط زیست به عنوان مدل‌های شهرهای محیط زیستی [۱۳] انتخاب شد. یک برنامه پیشرفته برای شهرهای سازگار با محیط زیست (۲۰۱۰)، با هدف مواجهه با چالش‌های جدیدی مانند تقاضا برای استانداردهای بالاتر و… در ژاپن اجرا شد. تمرکز بر ایجاد مناطق کربن کم در سال ۲۰۱۴، بر پایه‏ برنامه طرح جامع چرخه‏ مواد انجام شد. یکی از هدف‌های عمده‏ این برنامه، ‏ ایجاد مدل مضاعف انتشار صفر [۱۴] است که در آن از مواد بازیافتی به عنوان مواد خام برای تولید سایر کالاها استفاده می‌شود و در پی آن انتشار گاز دی‏اکسیدکربن کاهش می‌یابد.

شهرهای محیط‌زیست و ابتکار عمل شهرهای آینده [۱۵]

در سال ۲۰۰۸ نشست کشورهای جی هشت در منطقه دریاچه تویا در جزیره هوکایدو برگزار شد. یکی از موضوعات مهم این نشست، تغییرات اقلیمی و تلاش برای ایجاد یک جامعه کم‏کربن بود. دولت مرکزی ژاپن به منظور اجرای مصوبات این نشست، برنامه‌ای را برای کاهش گازهای گلخانه‌ای در راهبردهای عملیاتی شهرهای محیط‏زیستی تدوین کرد. در این برنامه، ۱۳ شهر از بین ۸۲ شهر بزرگ کشور برای تبدیل شدن به مدل‌های سازگار با محیط‌زیست انتخاب شدند.

در سال ۲۰۱۰، دولت مرکزی ژاپن ابتکار شهرهای آینده را در برنامه راهبردهای رشد جدید خود راه‌اندازی کرد. هدف این طرح، علاوه بر کاهش انتشار گاز دی‌اکسیدکربن، ایجاد تعادلی بین محیط‌زیست، اقتصاد و بهبود کیفیت زندگی شهروندان بود. در مارس ۲۰۱۳، این دو ابتکار بازنگری شد و در ۱۱ شهر به عنوان مدل‌های سازگار با محیط‌زیست به کار گرفته شد. دولت ژاپن برنامه شهرهای محیط‏زیستی و ابتکار شهرهای آینده را به عنوان یکی از ۲۱ پروژه ملی در برنامه جامع راهبردهای رشد جدید خود در سال ۲۰۱۰ تعیین کرد.

یکی از عناصر کلیدی تلاش‌های زیست‏محیطی ژاپن تمرکز بر ادغام راه‌حل‌های هوشمند انرژی در برنامه‌ریزی شهری است. چند شهر با موفقیت پروژه‌هایی را با استفاده از زیست توده تولید شده محلی اجرا کرده‌اند. برای مثال، چند شهر راه‌حل‌های انرژی نوآورانه‌ای را با استفاده از تراشه‌های چوب تولید شده محلی اتخاذ کرده‌اند. این رویکرد به طور قابل توجهی اهداف آنها را برای دستیابی به استقلال انرژی و کاهش ردپای کربن پیش برده است. راه‌حل‌های انرژی هوشمند، نه تنها از اقتصادهای محلی حمایت می‌کند، بلکه با اهداف گسترده‌تر ژاپن برای ایجاد محیط‌های شهری پایدار و انعطاف‌پذیر همگرایی دارد.

این ابتکار شامل ایجاد تعادل بین پایداری محیطی، رشد اقتصادی و بهبود کیفیت زندگی برای شهروندان است. در سال ۲۰۲۳، ژاپن میزبان نشست وزرای G7 در مورد آب و هوا، انرژی و محیط زیست در ساپورو بود و نقش رهبری و تعهد خود را برای تنظیم یک دستور کار جاه‏طلبانه برای مسائل زیست‏محیطی جهانی برجسته کرد. تلاش‌های اخیر ژاپن منعکس‌کننده رویکردی قوی برای ایجاد شهرهای پایدار، قابل زندگی و تاب‌آور است که الگویی را برای سایر کشورها برای پیگیری پایداری محیط‌زیست و نوآوری شهری ارائه می‌دهد.

شهرهای محیط زیست آینده

شیوه‌های حمایتی پیشرفته

محیط زیست (کربن کم و مدیریت ضایعات و منابع طبیعی) فرسودگی (مواد و خودروها) رشد اقتصادی کربن کم احیای منطقه‌ای

مدل‌های شهرهای سازگار با محیط زیست

فعالیت‌های داوطلبانه‏ دولت‌های محلی از مدل‌های شهرهای سازگار با محیط زیست آینده

افزایش حمایت‌ها از طریق تلاش داوطلبانه‏ شهروندان

تبلیغ شوراهای محلی برای ابتکار عمل شهرهای سازگار با محیط زیست آینده

شکل شماره‏ ۵: شمای ابتکار عمل شهرهای سازگار با محیط زیست آینده در ژاپن

(R: Japan for Sustainability (JFS). http://www.japanfs.org/en/files/future_city_02_en.jpg)

شهرهای زیست توده (بیوماس) و زیست توده‏ صنعتی

برنامه‌ی شهر زیست توده در سال ۲۰۰۲ با حمایت وزارت کشاورزی، جنگل‏داری و ماهی‏گیری دولت مرکزی آغاز شد و هدف اصلی آن احیای روستاها و ایجاد شغل در آنها از طریق صنعتی شدن زیست توده است. یک شهر زیست ‏توده، منطقه‌ای است که یک سامانه‏ جامع استفاده از زیست توده در آن استقرار یافته است و از طریق همکاری متقاضیان مختلف در منطقه، مدیریت و اداره می‌شود. تمام فرآیندها و فعالیت‌های تولید، تبدیل، توزیع و استفاده از زیست توده در میان ذی‏نفعان جریان دارد و استفاده از آن پایدار و مناسب هر منطقه است.

برنامه‌های هدف‏گذاری شده برای ۳۰۰ منطقه زیست توده تا سال ۲۰۱۰ به اتمام رسیده است. زیست‏توده‏ صنعتی بخشی از راهبردهای صنعتی‏سازی است، این مفهوم از طریق توسعه‏ صنعتی با ایجاد یک جامعه‏ مقاوم در برابر محیط زیست و تمرکز بر کسب‏وکار زیست توده در صنعت با تمرکز بر تولید انرژی، توسعه یافته‌است. هدف این است که ظرف ۵ سال ۱۰۰ جوامع صنعتی زیست‏توده ایجاد شود. طرح صنعتی جامعه زیست‏توده، نیازمند مجموعه فعالیت‌های آماده‌سازی طولانی از جمله طرح کسب‌وکارهای بلند مدت (۱۵ الی ۲۰ سال) و با بسیاری از ذی‏نفعان ارتباط دارد.

به عنوام مثال اوکی در استان فوکوئوکا از تخمیر متان برای پردازش ضایعات غذا به انرژی و کود استفاده می‌کند. همچنین موتگی در استان توچیگی از زباله‌های ارگانیک محلی کمپوست با کیفیت بالا تولید می‌کند که از کشاورزی محلی حمایت می‌کند و هزینه‌های دفع زباله را کاهش می‌دهد.

شهرهای هوشمند [۱۶]

پروژه‏ شهر هوشمند در ژاپن تحت نظارت وزارت امور اقتصادی، دارایی و تجارت انجام می‌شود. در طرح پورتال شهرهای هوشمند ژاپن، شهر هوشمند سبک جدید شهری برای رشد پایدار است تا فعالیت‌های اقتصادی سالم را تقویت کنند، فشار بر محیط‌زیست را کاهش دهد و سطح کیفیت زندگی ساکنان آنها را در زمینه‌های مختلف (گرما و انرژی، فناوری اطلاعات و ارتباطات و زیرساخت‌ها (از جمله مدیریت زباله) بهبود بخشد. شهر هوشمند، طرحی نوآورانه و راه‏حلی برای ایجاد جامعه‌ای پایدار، باز تولید و کم‏کربن است.

مدیریت زیرساخت یکی دیگر از اجزای حیاتی طرح شهر هوشمند است. این شامل استقرار حسگرهای هوشمند و دستگاه‌های اینترنت اشیا برای نظارت و مدیریت زیرساخت‌های شهری مانند تأمین آب، مدیریت زباله و سیستم‌های حمل ‏و نقل عمومی است. این فناوری‌ها جمع‌آوری و تجزیه و تحلیل داده‌ها را در زمان واقعی امکان‌پذیر می‌سازند، که منجر به استفاده کارآمد از منابع می‌شود.

اجرای پروژه‌های شهر هوشمند ژاپن در حال حاضر در چهار شهر به صورت آزمایشی اجرا می‌شود که هر کدام به عنوان الگویی برای جنبه‌های مختلف توسعه شهری هوشمند عمل می‌کنند.

• یوکوهاما در استان کاناگاوا بر مدیریت انرژی و مشارکت جامعه تمرکز دارد و هدف آن ایجاد جامعه‌ای کم‏کربن از طریق ادغام منابع انرژی تجدیدپذیر و فناوری‌های کارآمد انرژی است.
• ابتکارات شهر هوشمند توکیو، به ویژه در منطقه آکی، بر توسعه زیرساخت‌های ICT و سیستم‌های حمل ‏و نقل هوشمند برای بهبود تحرک شهری و کاهش تراکم ترافیک تاکید دارد.
• در منطقه کانسای، پروژه شهر هوشمند در دانشگاه علوم پزشکی کانسای، استان‌های کیوتو، اوزاکا و نارا را در بر می‌گیرد. این پروژه راه حل‌های مراقبت‌های بهداشتی هوشمند، از جمله پزشکی از راه دور و سیستم‌های نظارت بر سلامت را برای ارتقای خدمات پزشکی و ارتقای سلامت عمومی ادغام می‌کند.
• در نهایت، پروژه شهر هوشمند در کیتاکیوشو، واقع در استان فوکوئوکا، روی شیوه‌های صنعتی پایدار و مدیریت هوشمند زیست‏محیطی تمرکز دارد. کیتاکیوشو از میراث صنعتی خود برای توسعه فناوری‌های سبز و ترویج بازیافت و بازیابی منابع استفاده می‌کند.

کنترل آلودگی در ژاپن

بر اساس کنوانسیون سازمان ملل متحد در مورد تغییرات آب‏و هوایی و پروتکل کیوتو، کشورها متعهد به جلوگیری از گرمایش کره‏ زمین و در نتیجه کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای هستند. ژاپن رتبه‏ پنجم تولید گازهای گلخانه‌ای جهان را دارد و دولت ژاپن قصد دارد تا پایان سال ۲۰۳۰ حجم گازهای گلخانه‌ای را ۴۶ درصد نسبت به سال ۲۰۱۳ کاهش دهد (کاهش ۱۶.۹ درصدی گازهای گلخانه‌ای طی سال ۲۰۱۳ تا ۲۰۲۲). در مقایسه با ژاپن، در سال ۲۰۲۳، اتحادیه اروپا مجموعه‌ای از پیشنهادهای کمیسیون را تصویب کرد تا سیاست‌های آب و هوایی، انرژی، حمل‌ونقل و مالیات اتحادیه اروپا را برای کاهش انتشار خالص گازهای گلخانه‌ای تا سال ۲۰۳۰ حداقل ۵۵ درصد در مقایسه با سطوح سال ۱۹۹۰ متناسب کند. این اتحادیه اروپا را قادر می‌سازد تا سال ۲۰۵۰ به اولین قاره خنثی از نظر آب‏وهوا تبدیل شود. همچنین ژاپن سیاست افزایش سهم منابع تولید تجدیدپذیر از جمله انرژی خورشیدی، بادی، انرژی آبی، زمین‏گرمایی و زیست‏توده را از ۲۶ درصد در سال ۲۰۲۲ به ۳۶ تا ۳۸ درصد تا سال ۲۰۳۰ برساند. مطابق دستورعمل انرژی تجدید‏پذیر اتحادیه‏ اروپا، استفاده از انرژی‌های تجدید‏پذیر به میزان ۳۲ درصد تا سال ۲۰۳۰ هدف‏گذاری شده است.

نتیجه‌گیری

این مقاله به تحلیل و بررسی گسترده سیستم مدیریت ضایعات و بازیافت در ژاپن پرداخته و رویکردهای نوآورانه‌ای را که این کشور برای کاهش ضایعات و بهبود بهره‌وری منابع به کار می‌گیرد، مورد بررسی قرار داده‌است. همچنین در این مقاله، به بررسی طرح‌های جامع مواد و مدیریت محیط زیست شهری در ژاپن پرداخته شده است. هدف اصلی این طرح‌ها، بهبود مدیریت ضایعات، افزایش بازیافت و کاهش اثرات زیست‌محیطی است. با توجه به تجربیات ژاپن، می‌توان به چند توصیه سیاسی برای بهبود مدیریت محیط زیست در سایر کشورها اشاره کرد:

۱. تدوین قوانین جامع و مستمر: ژاپن با ایجاد قوانین پایه‌ای مانند قانون مدیریت پسماند و قانون بازیافت مواد، توانسته است یک چارچوب قانونی قوی برای مدیریت ضایعات ایجاد کند. سایر کشورها نیز باید با تدوین و بازنگری مداوم قوانین محیط‌زیستی، به بهبود مدیریت ضایعات و کاهش آلودگی کمک کنند.

۲. ترویج همکاری‌های بین‌سازمانی: یکی از نقاط قوت ژاپن، همکاری‌های گسترده بین وزارتخانه‌ها و سازمان‌های مختلف مانند وزارت حفاظت از محیط‌زیست و وزارت اقتصاد، تجارت و صنعت است. این همکاری‌ها باعث تسهیل اجرای طرح‌های محیط‌زیستی و افزایش کارآیی آنها می‌شود. سایر کشورها نیز باید با ایجاد سازوکارهای همکاری بین‌سازمانی، به اجرای موفق‌تر طرح‌های محیط زیستی کمک کنند.

۳. آموزش و افزایش آگاهی عمومی: ژاپن با ترویج آموزش‌های محیط‌زیستی و افزایش آگاهی عمومی، موفق شده است فرهنگ بازیافت و مدیریت ضایعات را در جامعه نهادینه کند. سایر کشورها نیز باید با ایجاد برنامه‌های آموزشی و آگاهی‌بخشی، مشارکت عمومی در مدیریت محیط زیست را افزایش دهند.

۴. توسعه فناوری‌های نوین: ژاپن با تحقیق و توسعه در زمینه فناوری‌های بازیافت و مدیریت ضایعات، توانسته است بازدهی بازیافت را افزایش دهد و اثرات زیست‌محیطی را کاهش دهد. سایر کشورها نیز باید با سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه فناوری‌های نوین، به بهبود مدیریت ضایعات و کاهش آلودگی کمک کنند.

۵. تشویق مشارکت شهروندان و بخش خصوصی: مشارکت فعال شهروندان و بنگاه‌های اقتصادی در طرح‌های محیط زیستی، یکی از عوامل موفقیت ژاپن در مدیریت ضایعات است. سایر کشورها نیز باید با ایجاد مشوق‌های مالی و غیرمالی، مشارکت فعال شهروندان و بخش خصوصی را در طرح‌های محیط زیستی تشویق کنند.

سایر توصیه‌های سیاسی کلی

۱. تدوین سیاست‌های اقتصادی مشوق: سیاست‌های اقتصادی مشوق مانند یارانه‌ها و معافیت‌های مالیاتی برای شرکت‌هایی که در زمینه بازیافت و مدیریت ضایعات فعالیت می‌کنند، می‌تواند باعث تشویق بخش خصوصی به مشارکت در طرح‌های محیط زیستی شود.

۲. ایجاد سیستم‌های جامع جمع‌آوری و تفکیک زباله: ایجاد سیستم‌های جامع و کارآمد برای جمع‌آوری و تفکیک زباله، از جمله تفکیک زباله‌های خانگی و صنعتی، می‌تواند به افزایش بازدهی بازیافت و کاهش آلودگی کمک کند.

۳. توسعه برنامه‌های مشارکتی با جوامع محلی: توسعه برنامه‌های مشارکتی با جوامع محلی و تشویق آنها به مشارکت در طرح‌های محیط زیستی، می‌تواند به افزایش اثربخشی این طرح‌ها کمک کند.

۴. ترویج تحقیق و توسعه در زمینه مدیریت ضایعات: سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه فناوری‌های نوین مدیریت ضایعات و بازیافت، می‌تواند به بهبود کارآیی این فناوری‌ها و کاهش اثرات زیست‌محیطی کمک کند.

سیدحسین سجادی‌فر -پژوهشگر اقتصاد آب و محیط‌زیست، مدرس دانشکده مدیریت، علم و فناوری، دانشگاه امیرکبیر

امیر سامی -دانشجوی کارشناسی ارشد مدیریت کسب‌و کار دانشگاه امیرکبیر

-امیرحسین نیمجردی -دانشجوی کارشناسی ارشد مدیریت کسب‌و کار دانشگاه امیرکبیر

ا

منابع

1. سیدحسین سجادی‌فر، مسعود خشائی، علی اصغر قانع و محمد داودآبادی (۱۳۹۵) کتاب اقتصاد چرخشی: مفاهیم پایه، تئوری‌ها و تجربه‌ها، انتشارات دریچه نو سال ۱۳۹۷
2. Ji, x. Zhang, Y and Hao, L (2012) “Analyses of Japanese Circular Economy Mode and its Inspiration Significance for China”, Advances in Asian Social Science (AASS).
3. Matsumiya, Y (2015) “Sewage Works in Japan”, Japan Sewage Works Association (JSWA).
4. Matsumiya. Y (2012) “Green Energy Production from Municipal Sewage Sludge in Japan”, Japan Sewage Works Association.
5. Suzuki, M (2015) “Disaster Countermeasures-Basic Concept & Activities”, Yokohama Waterworks Bureal
6. Water Purification Facility (2015) “Operation and Water Treatment Technologies in Japan”, Water Works Association, Tokyo.
7. Water Supply in Japan (2015) Published by Japan Water Work Association (JWWA), Tokyo, Japan.
8. Water Supply in Kobe (2015) Published by Japan Water Work Association (JWWA), Tokyo, Japan.
9. Yolin, C (2015) “Waste Management and Recycling in Japan Opportunities for European Companies (SMEs Focus)”, EU-Japan Centre for Industrial Cooperation, Tokyo.
10. Ogunmakinde, O. E. (2019). A review of circular economy development models in China, Germany and Japan. Recycling, ۴ (۳), ۲۷.
11. Arai, R., Calisto Friant, M., & Vermeulen, W. J. (2024). The Japanese Circular Economy and Sound Material-Cycle Society Policies: Discourse and Policy Analysis. Circular Economy and Sustainability, ۴ (۱), ۶۱۹-۶۵۰
12. Halada, K. (2020). Activities of Circular Economy in Japan-Towards Global Multi-Value Circulation–. International journal of automation technology, ۱۴ (۶), ۸۶۷-۸۷۲.
13. (R:Ministry of the Environment)2019) “Establishing a Sound Material-Cycle Society: Milestone Toward Sound Material-Cycle Society Through Changes in Business and Life Styles”)
14. (R: JCPRA (2019) “Japan Container and Packaging Recycling Association Statistics” and “The Japan Containers and Packing Recycling Association Recycling Unit Cost and Coefficient table for 2015” and “The Japan Containers and Packing Recycling Association Recycling Unit Cost and Coefficient table for 2023”)
15. (R: Ministry of the Environment (MOE) (2023) “Annual Report on the Environment in Japan 2023”)
16. (R: METI (2019) “Ministry of Health and Welfare (1972-1997) and Ministry of the Environment (1998-2019) “Waste Management in Japan” (1972-2019)”)
17. (R: Yolin. C (2015) “Waste Management and Recycling in Japan Opportunities for European Companies (SMEs Focus)”, EU-Japan Centre for Industrial Cooperation, Tokyo)
18. (R: Global Environment Centre Foundation (GEC) (2005) “Eco-Towns in Japan, Implications and Lessons for Developing Countries and Cities”.)
19. R: Japan for Sustainability (JFS). http://www.japanfs.org/en/files/future_city_02_en.jpg