به گزارش ایراسین، این تصمیم، پس از توصیف ترامپ از چین به عنوان «بزرگترین تهدید آمریکا» در آوریل سال جاری و اعمال تعرفه‌های ۱۴۵ درصدی بر آن، غافلگیرکننده به نظر می‌رسید. اما در پس این عقب‌نشینی، معادلات پیچیده‌ای نهفته بوده که مهم‌ترین آن‌ها مسئله عناصر خاکی کمیاب است. زیرا تولید جهانی آن‌ها در سلطه چین و به سلاحی راهبردی در مواجهه با فشارهای آمریکا تبدیل شده است. برای نمونه، در سال ۲۰۱۰، صادرات به ژاپن عملاً متوقف و منجر به افزایش شدید قیمت‌ها و بحران تولید شد.

سلاح پنهان پکن

در کانون رویارویی بزرگ چین و ایالات متحده، عناصر خاکی کمیاب مهمترین برگ برنده پکن محسوب می‌شوند. این گروه از عناصر شیمیایی که در ساخت خودروهای برقی، تراشه‌های الکترونیکی پیشرفته و سیستم‌های هدایت نظامی استفاده می‌شوند، ستون فقرات فناوری مدرن را تشکیل می‌دهند. طبق داده‌ها، چین تقریباً ۶۰ درصد از تولید جهانی این مواد معدنی و تقریباً ۹۰ درصد از ظرفیت پالایش و فرآوری را کنترل می‌کند.

هنگامی که ترامپ تعرفه‌های سختگیرانه خود را اعمال کرد، پکن با کنترل صادرات هفت عنصر خاکی کمیاب و آهنرباهای دائمی به واشنگتن پاسخ داد، این امر درنهایت بخش‌های صنعتی ایالات متحده، از جمله صنایع خودرو، الکترونیک و دفاعی را تا حدی فلج می‌کند. زیرا ایالات متحده برای این مواد شدیداً به چین وابسته است که قدرت چانه‌زنی را افزایش می‌دهد.

اکنون نیز نگرانی مشابهی در ایالات متحده مشهود است. در صورت بحران تایوان یا تنش راهبردی، پکن می‌تواند صادرات عناصر کمیاب خاکی را به طور کامل متوقف کند. محدودیت‌های اعمال شده بر صادرات عناصر حیاتی (ساماریوم، گادولینیوم، تربیوم و غیره) در سال‌های ۲۰۲۳-۲۴، گام نخست برای تحقق این تهدید بود.

در مقابل، واشنگتن از طریق نیمه هادی‌ها به چین فشار می‌آورد و محدودیت‌های دسترسی شرکت‌های چینی به جدیدترین تراشه‌های هوش مصنوعی آمریکایی را تشدید می‌کند. این تنش دوگانه، مواد معدنی کمیاب در مقابل تراشه‌های پیشرفته، باعث شده است که اختلاف تجاری اساساً به یک رویارویی فناوری تبدیل شود، نه صرفاً اختلاف بر سر تعرفه‌ها.

البته، دولت ترامپ به روش‌های مختلف درپی کاهش این وابستگی است. برای نمونه، یکی از راهکارها کنتترل منابع معدنی کمیاب فراسرزمینی چین از طریق تعامل با کشورهای آفریقایی و آمریکای لاتین است. حتی دولت ترامپ قصد داشت با میانمار برای رقابت با تصاحب عناصر کمیاب توسط چین همکاری کند.

ایالات متحده با تأمین مالی پروژه‌های معدنی از طریق قانون تولید دفاعی و ارائه مشوق‌های تولید داخلی از طریق قانون «علم و چیپس»، مشارکت در زنجیره تأمین با استرالیا، کانادا و ژاپن و سرمایه‌گذاری‌های معدنی چندجانبه به دنبال کاهش نفوذ این است. اما عملیاتی کردن کامل آن‌ها زمانبر است.

همچنین، پنتاگون در حال سرمایه‌گذاری در شرکت MP Materials برای تأسیس یک مرکز تولید آهنربا است. از سال ۲۰۲۷، استفاده از آهنرباهای ساخت چین در صنعت دفاعی ایالات متحده ممنوع خواهد شد.

همچنین، قانونگذاران ایالات متحده در دهه گذشته چندین لایحه در مورد عناصر خاکی کمیاب ارائه داده‌اند و به دنبال ایجاد زنجیره‌های تأمین برای عناصر خاکی کمیاب در خارج از چین بوده‌اند که موفقیت چندانی نداشته‌اند. وزارت دفاع ایالات متحده اوایل امسال بیش از ۱۰۰ میلیون دلار به شرکت لینوکس استرالیا اختصاص داد تا یک مرکز جداسازی عناصر خاکی کمیاب در تگزاس راه‌اندازی کند. با این حال، یک شرکت آمریکایی یه عنوان تنها اسخراج کننده این عناصر، کمتر از ۵ درصد از کل ظرفیت تولید جهان را در اختیار دارد.

ایالات متحده نه تنها باید مشکل منابع معدنی را حل کند، بلکه با مشکل سرمایه‌گذاری برای فناوری فرآوری و پالایش نیز روبرو است. حتی اگر موفقیتی در تولید عناصر خاکی کمیاب داشته باشد، عبور از این آستانه قیمت دشوار است زیرا مشتریان بین‌المللی به شاخص قیمت‌گذاری چین عادت کرده‌اند.

بنابراین کنترل مواد خام و معدنی کمیاب فراتر از رقابت عادی بوده و یک مبارزه بزرگ برای نفوذ ژئوپلیتیکی است. به باور بسیاری از کارشناسان نیز برتری چین در این حوزه تا یک‌دهه آینده تداوم خواهد داشت. پکن در حال تبدیل عناصر خاکی کمیاب به سلاح است و واشنگتن ناگزیر سیاست خود را در قبال چین نرم‌تر می‌کند.

در نتیجه، ایالات متحده قادر نیست حداقل در کوتاه‌مدت از چین جدا شود. دولت ترامپ احتمالاً برتری خود را در برخی از حوزه‌های فناوری حفظ کند، اما تسلط آمریکا در نظم اقتصادی جهانی و برتری ژئوپلیتیکی آن کاهش خواهد یافت. از همین روی، عناصر خاکی کمیاب به برگ برنده واقعی چین تبدیل شده‌اند که می‌تواند برای دهه‌ها از آن استفاده کند.