به گزارش خبرنگار ایراسین، آمار رسمی وضعیت سدهای کشور تا ۲۵ مردادماه تصویر نگران‌کننده‌ای از منابع آبی نشان می‌دهد. مجموع ورودی مخازن از ابتدای سال آبی (اول مهر ماه) تا این تاریخ ۲۳.۸۱ میلیارد مترمکعب ثبت شده که نسبت به دوره مشابه سال گذشته (۴۰.۸۹ میلیارد مترمکعب) کاهش ۴۲ درصدی را نشان می‌دهد. همزمان خروجی‌ها نیز با ۲۲ درصد کاهش مواجه شده‌اند؛ اما این کاهش خروجی به تنهایی نمی‌تواند پیامدهای منفی کاهش ورودی را جبران کند، زیرا مخازن ذخیره‌ای که برای تاب‌آوری در دوره‌های کم‌آبی لازمند، کمتر از گذشته پر می‌شوند.
حجم آب موجود در مخازن اکنون ۲۱.۰۰ میلیارد مترمکعب است که در مقایسه با ۲۸.۰۳ میلیارد مترمکعب سال گذشته، افت ۲۵ درصدی را ثبت می‌کند. متغیر دیگر، میزان پرشدگی سدها است که به ۴۱ درصد رسیده و نشان می‌دهد کمتر از نیمی از ظرفیت مفید ذخیره‌سازی آب در مخازن پر است؛ شرایطی که مدیریت توزیع و تخصیص آب را پیچیده‌تر می‌کند.
خالی شدن ۳ سد مهم و نقاط بحرانی
وضعیت برخی سدها بحرانی است: ذخیره سدهای شیمیل و نیان (استان هرمزگان)، رودبال داراب (استان فارس) و وشمگسر، بوستان (استان گلستان) به صفر رسیده است. این موارد علاوه بر اثر مستقیم بر تأمین آب شرب و کشاورزی محلی، می‌توانند به کاهش توان تولید برق آبی، افزایش برداشت آب از سفره‌های زیرزمینی و تشدید فرونشست و خشکی تالاب‌ها منجر شوند.
نمونه‌های دیگر وضعیت هشداردهنده را تأیید می‌کنند: سد لار (استان تهران) تنها ۵ درصد، سدهای دوستی و طرق (خراسان رضوی) به ترتیب ۵ و ۶ درصد، سد پانزده خرداد (حوضه قمرود) ۸ درصد، سد استقلال و سرنی (هرمزگان) به ترتیب ۳ و ۱۳ درصد، سد سفیدرود (گیلان) ۴ درصد، سد تنگوئه (سیرجان، کرمان) ۷ درصد و سد وساوه (مرکزی) ۷ درصد پرشدگی دارند. پراکندگی این ارقام در سرتاسر کشور نشان می‌دهد مشکل کم‌آبی فراملی و فرامحلی است و فقط به یک منطقه محدود نمی‌ماند.
بارش‌ها؛ کمتر از میانگین بلندمدت اما بهتر از پارسال
ارتفاع کل ریزش‌های جوی کشور معادل ۱۴۷.۷ میلی‌متر گزارش شده که در قیاس با میانگین بلندمدت دوره مشابه (۲۴۲.۸ میلی‌متر) حدود ۳۹ درصد کاهش دارد؛ با این حال نسبت به دوره مشابه سال آبی گذشته (۲۴۷.۹ میلی‌متر) اختلاف نشان می‌دهد: کاهش نسبت به میانگین بلندمدت اما ۴۰ درصد افزایش نسبت به همان بازه در سال گذشته. به عبارت دیگر؛ وضعیت بارشی بهتر از سال گذشته است اما هنوز به سطح نرمال بلندمدت نرسیده است.
پیامدهای کوتاه‌مدت و میان‌مدت
- کشاورزی و امنیت غذایی: کاهش ذخایر سدها فشار روی تأمین آب کشاورزی را افزایش می‌دهد. انتظار می‌رود کشت محصولاتی با نیاز آبی بالا کاهش یابد یا نیاز به برنامه‌ریزی برای انتقال الگوی کشت به سوی محصولات کم‌آب‌بر باشد. کاهش آب می‌تواند به کاهش تولید محصول و افزایش قیمت‌ها منجر شود.
- تأمین آب شرب شهری و روستایی: شهرها و روستاهایی که به سدهایی با سطح پایین وابسته‌اند، ممکن است با قطعی آب یا اعمال سهمیه‌بندی مواجه شوند؛ به‌ویژه در فصل گرم که تقاضا افزایش می‌یابد.
- برق‌آبی و شبکه انرژی: کاهش حجم آب مخازن سدها می‌تواند تولید برق آبی را محدود کند و فشار بر نیروگاه‌های حرارتی و شبکه برق را افزایش دهد؛ در نتیجه نیاز به مدیریت مصرف برق و برنامه‌ریزی برای جبران تولید برق از منابع دیگر پدید می‌آید.
- محیط زیست و تالاب‌ها: کاهش سرریز سدها و میزان رهاسازی آب می‌تواند منجر به خشکیدن تالاب‌ها، کاهش کیفیت آب و خسارت به زیستگاه‌های آبی و تنوع زیستی شود.
- آب زیرزمینی و فرونشست: با کمبود آب سطحی، برداشت از سفره‌های زیرزمینی افزایش می‌یابد که در بلندمدت به افت تراز آب‌های زیرزمینی و تشدید فرونشست زمینی منجر خواهد شد.
دلایل و مکانیزم‌ها
کاهش ورودی‌ها ترکیبی از عوامل اقلیمی (نوسانات بارشی، افزایش دما و تبخیر)، مدیریت منابع (قابلیت پمپاژ و انتقال، سیاست‌های تخصیص) و تقاضای رو به رشد (جمعیت شهری، کشاورزی با محصولات پرمصرف) است. همچنین ساخت و سازهای غیرمنطقی و مدیریت ناکافی آب‌های سطحی و زیرسطحی موجب شده‌اند منابع نتوانند در دوره‌های پرآبی به‌طور مؤثر ذخیره شوند یا در دوره‌های کم‌آبی توزیع عادلانه داشته باشند.
پیشنهادهای فوری مدیریتی و سیاست‌گذاری
- اعمال مدیریت تقاضا: اجرای برنامه‌های قوی صرفه‌جویی در مصرف آب در بخش‌های شهری، صنعتی و کشاورزی؛ ترویج فناوری‌های آبیاری کم‌مصرف (قطره‌ای و تحت فشار) و بازاندیشی در الگوی کشت.
- اولویت‌بندی تخصیص: تدوین برنامه‌های شفاف برای اولویت‌بندی تأمین آب شرب، بهداشت و کشاورزی در شرایط بحران؛ جلوگیری از انتقال‌های بی‌رویه آب بدون مطالعات زیست‌محیطی و اقتصادی.
- تقویت زیرساخت و تعمیرات: بازسازی و بهینه‌سازی مخازن، کاهش تلفات شبکه‌های انتقال و لاینینگ کانال‌ها، افزایش ظرفیت ذخیره‌سازی زیرسطحی و ساخت بندهای انباشتی محلی.
- پایش و مدیریت یکپارچه: تقویت سامانه‌های پایش سطح آب، تبادل داده بین دستگاهی و استفاده از مدل‌های پیش‌بینی هیدرولوژیک برای برنامه‌ریزی پیشگیرانه.
- سیاست‌های بلندمدت آب و سازگاری اقلیمی: طراحی استراتژی‌های سازگاری با کم‌آبی، از جمله سیاست‌های قیمتی مناسب، حفظ و احیای سفره‌های زیرزمینی و حفاظت از اکوسیستم‌های آبی.
- مشارکت اجتماعی و اطلاع‌رسانی: کمپین‌های آموزش عمومی درباره اهمیت صرفه‌جویی آب و درگیر کردن جوامع محلی در طرح‌های مدیریت تقاضا و حفاظت منابع.
این آمار نشان می‌دهد کشور در شرایطی قرار دارد که لازم است علاوه بر اقدامات اضطراری برای مدیریت تأمین آب در کوتاه‌مدت، سیاست‌گذاری‌های ساختاری و بلندمدت برای افزایش تاب‌آوری منابع آبی اتخاذ شود. خالی شدن سه سد مهم و کاهش قابل توجه ورودی‌ها هشداری است برای تجدیدنظر در الگوهای مصرف، مدیریت هوشمند تخصیص و تقویت زیرساخت‌ها؛ وگرنه پیامدهای اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی آن در ماه‌ها و سال‌های آینده عمیق‌تر خواهد شد.
ارسال نظر