به گزارش ایراسین، صنعت فولاد یکی از ارکان زیرساختی صنایع کشور شناخته می‌شود و نقشی کلیدی در توسعه اقتصادی، اشتغال‌آفرینی و تأمین ارز ایفا می‌کند. با اینکه این مهم جایگاه ویژه‌ای در حوزه‌هایی نظیر ساختمان‌سازی، صنایع خودروسازی، زیرساخت‌های حمل‌ونقل، تجهیزات صنعتی و صادرات دارد اما دغدغه‌ها بسیار است. امسال فولادی‌ها چالش‌های مختلفی از جمله کمبود برق را جدی‌تر از گذشته سپری می‌کنند. از فشارهای وزارت نیرو در اواخر اردیبهشت در قالب محدودیت ۹۰ درصدی که بگذریم، حالا به‌تازگی با وجود مخالفت وزارت صمت و وزارت کشور با درخواست وزارت نیرو برای عدم تحویل برق سبز و برق نیروگاه‌های سرمایه‌گذاری شده به فولادسازان، وزارت نیرو، مدیران کارخانجات بزرگ فولادی را دعوت کرده تا با استفاده از ابزارهای فشار خود، در راستای توافق اجباری حداقل برای واگذاری برق نیروگاه‌های ماده ۴ عمل کنند.

فشارهای وزارت نیرو بر فولادسازان

این درخواست در شرایطی مطرح شده که از اردیبهشت‌ماه سال جاری، محدودیت ۹۰ درصدی برق به فولادسازان تحمیل شده و حتی در چند بازه زمانی، برق سبز خریداری شده هم به آنان تحویل نشده است! علاوه بر این، برابر مواد قانونی و تصویب‌نامه هیات‌وزیران، وزارت نیرو مکلف به عدم اعمال محدودیت برای صنایع به میزان برق تولیدی آنان توسط نیروگاه‌های سرمایه‌گذاری شده و خریداری شده از بورس انرژی است!

اگر این توافق اجباری شکل بگیرد و وزارت نیرو حتی برق تولیدی فولادسازان را هم به خودشان تحویل ندهد، کارخانجات صنعتی دیگر با چه توجیهی باید از سرمایه در گردش و سرمایه طرح‌های توسعه‌ای خود کم کنند و برای افزایش تولید برق کشور سرمایه‌گذاری کنند؟!

در این نامه مصطفی رجبی‌مشهدی، رئیس هیأت‌مدیره و مدیرعامل خطاب به مدیران فولادی آمده است: ضمن تشکر از آن شرکت محترم جهت همکاری با صنعت برق کشور و اجرای برنامه‌های مدیریت مصرف، به استحضار می‌رساند با عنایت به افزایش میزان ناترازی تولید و مصرف برق در نیمه‌اول مردادماه سال جاری، اتخاذ تدابیر ویژه جهت مدیریت ناترازی و حفظ پایداری شبکه سراسری برق کشور اجتناب‌ناپذیر است. بنابراین با عنایت به مصوبات پنجمین جلسه کارگروه مدیریت بهینه مصرف انرژی در وزارت کشور مورخ ۲۸/‏۰۴/‏۱۴۰۴‬ و تصمیمات متخذه توسط کمیته تخصصی آن کارگروه متشکل از نمایندگان وزارتخانه‌های نیرو، صنعت و کشور در تاریخ ۳۱/‏۰۴/‏۱۴۰۴‬ مقتضی است برنامه مدیریت مصرف آن شرکت در این بازه زمانی، به طور ویژه تدوین و اجرا گردد. بنابراین به منظور هماهنگی و هم‌اندیشی در خصوص نهایی‌سازی این نامه از جنابعالی دعوت می‌گردد در روز شنبه مورخ ۰۴/‏۰۵/‏۱۴۰۴‬ در محل شرکت برق ایران حضور به‌هم رسانید.

کاهش تولید و چالش‌های انرژی

این در حالی است که آمار تولید کل زنجیره آهن و فولاد کشور در مجموع سه‌ماهه سال جاری نشان می‌دهد که کاهش ۸/‌۴ درصدی تولید فولاد کشور در بهار امسال به ثبت رسیده است اما در مدت مشابه سال گذشته نرخ افت تولید فولاد ۸/‌۱ بوده است؛ این موضوع حاکی از تشدید محدودیت‌های برقی فولادسازان در سال جاری است.

محدودیت‌های برق، امسال از ۱۶ فروردین بر فولادسازان تحمیل شد و از نیمه‌اردیبهشت‌ماه به ۹۰ درصد رسید؛ در این شرایط عملاً واحدهایی موفق به تولید حداقلی شدند که یا نیروگاه داشتند یا برق سبز خریداری کرده بودند؛ در بین محصولات زنجیره فولاد، تنها آهن اسفنجی و کنسانتره سنگ‌آهن رشد تولید داشته که آن هم اندک و بیشتر ناشی از ورود ظرفیت‌های جدید به مدار تولید بوده است.

اما یک نگاه دیگر به لزوم بازنگری سیاست‌های فولادی‌ها اشاره دارد. براساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، حدود ۹۰ درصد تولید فولاد در کشور از طریق روش احیای مستقیم صورت می‌گیرد؛ روشی که وابسته به مصرف گاز طبیعی است. انتخاب و گسترش این فناوری در ایران، بیش از هر چیز متأثر از وجود منابع عظیم گاز طبیعی در کشور بوده که باعث شده سهم هزینه انرژی در فرآیند تولید فولاد کاهش یابد و این روش از منظر اقتصادی مقرون‌به‌صرفه جلوه کند.

همین مزیت نسبی، در دهه‌های گذشته زمینه‌ساز توسعه گسترده واحدهای فولادسازی مبتنی‌بر احیای مستقیم در کشور شده و الگوی تولید فولاد در ایران را به‌گونه‌ای شکل داده است که با الگوهای جهانی تفاوت اساسی دارد.

در مقابل، امروزه حدود ۵/‌۷۱ درصد فولاد خام جهان از طریق روش کوره‌بلند تولید می‌شود. مطالعات نشان می‌دهند که مصرف انرژی در فرآیند احیای مستقیم بیش از چهار برابر روش کوره‌بلند است. طی سال‌های اخیر، صنعت فولاد کشور با بروز ناترازی میان مصرف و تولید گاز طبیعی، به‌ویژه در فصول سرد با چالش‌های متعددی مواجه شده است.

نیاز به بازنگری در سیاست‌های انرژی

بر این اساس، برای کاهش مشکلات مرتبط با تأمین سوخت مورد نیاز واحدهای فولادی با روش احیای مستقیم، پیشنهاد می‌شود اقداماتی مانند مشارکت در بازار بهینه‌سازی مصرف انرژی، ذخیره‌سازی گاز طبیعی، واردات گاز با نرخ وارداتی، سرمایه‌گذاری در بازیابی گاز مشعل و بهره‌برداری از میدان‌های گازی کوچک و همچنین استفاده از زغال‌سنگ برای تولید گازهای احیاکننده، در دستور کار قرار گیرد. همچنین، با توجه به پیش‌بینی تشدید ناترازی گاز در سال‌های آتی، ضرورت بازنگری جدی در برنامه توسعه صنعت فولاد از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت مطرح شده است. در بخش یافته‌های کلیدی گزارش آمده است که در سطح جهانی، تولید فولاد عمدتاً به دو روش اصلی انجام می‌شود: کوره‌بلند (مبتنی بر زغال‌سنگ) و احیای مستقیم.

در حال حاضر، حدود ۵/‌۷۱ درصد فولاد خام جهان از طریق کوره‌بلند و ۴/‌۲۸ درصد با استفاده از احیای مستقیم و کوره‌های الکتریکی تولید می‌شود. تنها ۴/‌۰ درصد تولید نیز با سایر روش‌ها صورت می‌گیرد. در ایران، مطابق با آمار سال ۱۴۰۲، تنها ۸۶/‌۹ درصد فولاد از طریق کوره‌بلند و ۱۴/‌۹۰ درصد آن از طریق احیای مستقیم با بهره‌گیری از گاز طبیعی تولید شده است. از این مقدار، ۷۸/‌۷۶ درصد فولاد با استفاده از کوره قوس الکتریکی و ۳۶/‌۱۳ درصد از طریق کوره‌های القایی به محصولات میانی تبدیل شده‌اند.

آینده صنعت فولاد و تأمین گاز

دلیل اصلی این الگوی تولید، وجود منابع غنی گازی در کشور عنوان شده است. از مهم‌ترین مزایای کوره قوس می‌توان به تولید فولاد باکیفیت بالا و ایجاد آلایندگی کمتر اشاره کرد.

با این حال، مصرف انرژی و سرمایه‌گذاری مورد نیاز برای تأمین ماده اولیه (آهن اسفنجی) در این روش، نسبت به کوره‌بلند بسیار بالاتر است. در مجموع، مصرف انرژی در روش رایج کوره قوس الکتریکی در ایران، بیش از چهار برابر روش متداول جهانی است.

از آنجا که بخش عمده مصرف گاز در زنجیره تولید فولاد مربوط به مرحله تولید آهن‌اسفنجی است، بررسی مجوزهای صادر شده برای این حوزه، به‌منظور پیش‌بینی مصرف آتی گاز، ضروری به‌نظر می‌رسد. طبق برآوردها، تا سال ۱۴۱۰ حدود ۴۰ میلیون تن از ظرفیت مجوزهای احداث واحدهای تولید آهن‌اسفنجی قابل تحقق خواهد بود.

بر این اساس، ظرفیت تولید آهن اسفنجی در پایان سال ۱۴۰۴ به بیش از ۵۳ میلیون تن و تا پایان سال ۱۴۱۰ به بیش از ۸۰ میلیون تن خواهد رسید.

در صورت حذف مجوزهای مربوط به روش‌های مبتنی بر زغال‌سنگ، مصرف گاز مورد نیاز در این واحدها تا پایان ۱۴۰۴ به حدود ۶/‌۱۵ میلیارد مترمکعب و تا پایان ۱۴۱۰ به بیش از ۴/‌۲۳ میلیارد مترمکعب خواهد رسید. این در حالی است که میزان مصرف گاز طبیعی واحدهای فولادی در سال ۱۴۰۲ حدود ۱۰ میلیارد مترمکعب بوده و کشور در سال ۱۴۰۱ با ناترازی حدود ۴۵ میلیارد مترمکعب در تولید و مصرف گاز مواجه بوده است.

در بخش پیشنهادهای این گزارش تاکید شده است که برای کاهش چالش‌های مرتبط با تأمین گاز، می‌توان از راهکارهایی نظیر استفاده از زغال‌سنگ برای تولید گاز احیاکننده، حضور در بازار بهینه‌سازی انرژی، ذخیره‌سازی گاز به‌صورت مایع یا در مخازن زیرزمینی، واردات گاز طبیعی و سرمایه‌گذاری در پروژه‌های جمع‌آوری گاز مشعل یا میدان‌های گازی کوچک بهره برد.