پایگاه خبری تحلیلی ایراسین- محمد رضایی فرد: اهمیت صادرات و نقش آن در اقتصاد تقریبا بر هیچ کس پوشیده نیست. از میان حوزه‌های صادرات، بخش خدمات ارزش افزوده بیشتری به دنبال دارد و مشکلات صادرات کالا را نیز به همراه ندارد.

بر اساس آمارهای بین‌المللی بیش از ۶۰ درصد از اشتغال در کشورهای صنعتی را بخش خدمات تشکیل می‌دهد. این بخش یکی از مهمترین و مقرون به صرفه‌ترین بخش‌های اقتصادی است. همچنین برخی دیگر از آمارهای موجود در سطح بین‌المللی نشان می‌دهد حدود ۸۰ درصد از ارزش افزوده کل اقتصاد و حدود ۷۰ درصد از تولید ناخالص داخلی یا به اختصار GDP در برخی از کشورهای توسعه یافته در بخش خدمات حاصل شده و رشد ارزش افزوده این بخش نسبت به بخش کالایی دارای سرعت بیشتری بوده است.

علاوه بر موارد ذکر شده بر اساس آمارهای سال ۲۰۱۹ سازمان تجارت جهانی، سهم تجارت خدمات از کل تجارت جهانی ۲۲.۴ درصد بوده است که با توجه به سرعت رشد بیشتر این بخش در میان تغییرات تجارت در سطح جهان می‌توان گفت احتمال هم سطح شدن میزان صادرات خدمات و کالا طی سال‌های آینده وجود دارد.

آمارهای مرکز تجارت جهانی در سال ۲۰۱۹ همچنین نشان می‌دهد کشورهای ایالات متحده آمریکا، انگلستان و آلمان به ترتیب با ۸۷۵، ۴۱۶ و ۳۴۰ میلیارد دلار در رتبه‌های اول تا سوم تجارت خدمات در دنیا قرار دارند. کشورهای فرانسه، چین، هلند، ایرلند، هند، ژاپن و سنگاپور نیز در رتبه‌های بعدی جدول ده کشور برتر در این حوزه قرار گرفته‌اند. گفتنی است ایالات متحده آمریکا که ۸۷۴ میلیارد دلار صادرات خدمات سهم ۱۴ درصدی از کل صادرات خدمات جهان را از آن خود کرده بیشترین درآمد خود را در این حوزه، از بخش خدمات سفر به میزان ۱۹۳ میلیارد دلار کسب کرده است.

این آمار نشان می‌دهد ایران تا پیش از تحریم‌های ثانویه که پس از خروج امریکا از قرارداد JCPOA موسوم به برجام، با حدود ۱۰ میلیارد دلار صادرات خدمات در رتبه ۷۱ کشورهای جهان قرار داشته است.

در میان حوزه‌های مختلف بخش خدمات صادراتی، صادرات خدمات فنی و مهندسی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است تا جایی که بسیاری از صاحب نظرات آن را به عنوان جایگزینی شایسته برای صادرات نفتی قلمداد کرده‌اند. به طور کلی این بخش بر اساس داده‌های مرکز تجارت جهانی که به ITC شهرت دارد، خدمات تولید با نهاده کشور مقصد یا دیگران، خدمات تعمیر و نگهداری، خدمات ساخت، خدمات مخابراتی و رایانه‌ای و اطلاعاتی، خدمات تحقیق و توسعه، مشاوره پروژه، خدمات تجاری، خدمات عمومی-دولتی و سایر خدمات مبنی بر خدمات شخصی ، فرهنگی و تفریحی به جز گردشگری را شامل می‌شود.

کاهش پی‌درپی صادرات خدمات فنی مهندسی

مطابق آمار مرکز تجارت جهانی، حجم کل صادرات خدمات فنی و مهندسی جهان در سال ۱۳۹۷ برابر با ۲.۲ تریلیون دلار بوده که سهم ایران تنها ۲ میلیارد و ۳۲ میلیون دلار بوده است. بر این اساس نسبت صادرات خدمات فنی و مهندسی ایران به کل صادرات خدمات فنی و مهندسی جهان معادل ۰.۰۹ درصد بوده که آمار چندان خوبی به شمار نمی‌رود. این در حالی است که آمارها نشان می‌دهد ترکیه سالانه ۲۰ تا ۲۵ میلیارد دلار در سال از بخش صادرات خدمات فنی و مهندسی کسب درآمد می‌کند.

دبیر کل انجمن صادرکنندگان خدمات فنی و مهندسی، فروردین ۱۴۰۰ درباره روند صادرات این نوع خدمات در سال ۱۳۹۹ گفته بود: در این سال میزان صادرات خدمات فنی و مهندسی تنها ۵۰۰ میلیون دلار بود یعنی به ۱۰ درصد آمار ۱۰ سال گذشته خود کاهش پیدا کرده است.

بهمن صالحی جاوید در مورد وضعیت صادرات خدمات فنی و مهندسی اظهار کرده بود: چند سالی است صادرات خدمات فنی و مهندسی تحت تاثیر برخی سیاست‌های داخلی سیر نزولی دارد، سال ۹۹ نیز میزان این نوع صادرات به حداقل خود رسید. دلایلی مانند تحریم، سیاست‌های بانکی و عدم صدور ضمانت نامه این سیر نزولی را شتاب می‌دهند. اگرچه شرکت‌های صادرکننده خدمات فنی و مهندسی تلاش می‌کنند تا به هر نحوی شده به دولت کمک کنند تا مشکلات مربوط به تحریم‌ها و موانع خارجی رفع شود اما می‌توان گفت که مشکلات و موانع داخلی به شکل قدرتمندتری صادرات خدمات فنی و مهندسی را مختل کرده است.

وی در سخنان دیگری گفته بود: امروز شاهدیم در همسایگی کشورمان، ترکیه با وجود توان پایین‌تر خدمات فنی و مهندسی، گوی سبقت را از ایرانی‌ها ربوده‌ و رکود صادرات سالیانه ۳۵ میلیارد دلاری ثبت کرده‌ است.

نزول صادرات خدمات فنی مهندسی به ۱۰۰ میلیون دلار در سال

علی آزاد، رئیس هیات اجرایی شورای هماهنگی تشکل‌های فنی- مهندسی کشور، نیز اواخر مهرماه سال جاری به ایرنا با اشاره به صادرات بیش از ۴ میلیارد دلاری خدمات فنی و مهندسی در سال ۸۶، گفته بود: شاید اگر این موضوع مهم با همان فرمان درست تداوم می‌یافت، امروز به رکورد سالیانه بیش از ۲۰ میلیارد دلار در این عرصه می‌رسیدیم، اما اکنون به کمتر از ۱۰۰ میلیون دلار تنزل یافته است.

۱۴۰۰؛ نقطه عطف صادرات خدمات فنی مهندسی سال‌های اخیر

پس از سقوط سال به سال میزان صادرات خدمات فنی و مهندسی در سال‌های اخیر، ۱۴۰۰ را می‌توان سال نقطه عطف سال‌های رکود قلمداد کرد. علیرضا پیمان پاک، رئیس سازمان توسعه تجارت، سوم بهمن ماه سال جاری از صادرات ۱.۸ میلیارد دلاری خدمات فنی و مهندسی در ۹ ماهه ۱۴۰۰ خبر داد و گفت: این آمار در مقایسه با صادرات ۷۰۰ میلیون دلاری کل سال گذشته، افزایش یک میلیارد و ۱۰۰ میلیون دلاری داشته است.

صادرات ۲۰ میلیارد دلاری خدمات فنی مهندسی در انتظار ایران

وی افزود: اکنون مذاکراتی را با جنوب‌شرق آسیا، آفریقا و شمال آفریقا در حوزه زیرساخت‌ها، راه‌سازی، نیروگاه‌ها انجام داده‌ایم که اگر برخی از مجموعه‌ها همچون صندوق توسعه ملی، برخی از منابع را در اختیار ما بگذارند جهش قابل توجهی را در این بخش خواهیم داشت و بر اساس پیش‌بینی انجمن خدمات فنی مهندسی، می‌توانیم ۲۰ میلیارد دلار طرح فنی و مهندسی در کشورهای دیگر اجرا کنیم.

معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت حالا در جدیدترین پیام خود که از صفحه توئیتریش منتشر شده، خبر از هدف‌گذاری ۴ میلیارد دلاری برای صادرات خدمات فنی و مهندسی در سال ۱۴۰۱ خبر داده است.

وی در این توئیت نوشت: «در سال ۱۴۰۰ صادرات خدمات فنی و مهندسی رشد ۴۰۰ درصدی نسبت به سال ۹۹ داشت و از مرز ۲.۳ میلیارد دلار گذشت. این رقم حاصل صادرات به ۱۸ کشور جهان بوده است، به یاری خدا، هدف‌گذاری سال آتی فراتر از چهار میلیارد دلار خواهد بود.»

اگر سیاست‌های دستگاه‌های اقتصادی در زمینه صادرات خدمات فنی مهندسی به ثمر بنشیند و صادرات خدمات فنی و مهندسی رو به فزونی گذارد می‌توان به افزایش ارزآوری کشور، رشد مهارت مهندسان و کارشناسان فنی و همچنین توسعه روابط اقتصادی ایران با سایر کشورها امیدوار بود.