به گزارش ایراسین، طبق داده‌های آژانس بین‌المللی انرژی (IEA)، مصرف سوخت‌های فسیلی در جهان با وجود افزایش حمایت سیاسی از زغال‌سنگ، نفت و گاز همچنان در مسیر رسیدن به اوج پیش از سال ۲۰۳۰ قرار دارد.

گزارش World Energy Outlook 2025 این آژانس که همزمان با افتتاحیه اجلاس COP30 در برزیل منتشر شد، نشان می‌دهد که مصرف زغال‌سنگ در اوج یا نزدیک به اوج است، نفت حدود سال ۲۰۳۰ و گاز تا سال ۲۰۳۵ به اوج می‌رسد، بر اساس سیاست‌های اعلام شده دولت‌ها.

رشد چشمگیر انرژی پاک

بر اساس همین فرضیات، استفاده از انرژی پاک به شدت افزایش خواهد یافت: تولید برق هسته‌ای تا سال ۲۰۳۵، ۳۹ درصد رشد خواهد داشت؛ انرژی خورشیدی ۳۴۴ درصد افزایش خواهد یافت؛ انرژی بادی ۱۷۸ درصد رشد خواهد کرد، ا این حال، پیش‌بینی‌ها نسبت به سال گذشته تغییراتی نشان می‌دهد: مصرف زغال‌سنگ در کوتاه‌مدت حدود ۶٪ افزایش یافته، افت پس از اوج نفت کمتر شده و مصرف گاز در سطح بالاتری تثبیت شده است.

آژانس هشدار می‌دهد که اگر سیاست‌های اعلام شده طبق برنامه اجرا شوند، گرمایش جهانی تا پایان قرن به ۲.۵ درجه سانتی‌گراد خواهد رسید، که نسبت به ۲.۴ درجه سال گذشته اندکی افزایش یافته است.

بازگشت سناریوی «سیاست‌های فعلی» تحت فشار آمریکا

پس از فشارهای دولت ترامپ، IEA سناریوی «سیاست‌های فعلی» (CPS) را احیا کرده است؛ این سناریو فرض می‌کند دولت‌ها اهداف اعلام شده خود را رها کنند و تنها سیاست‌های موجود در قوانین اجرا شوند.

اگر این سناریو محقق شود، آژانس هشدار می‌دهد که گرمایش جهانی تا پایان قرن به ۲.۹ درجه سانتی‌گراد خواهد رسید، زیرا تقاضای نفت و گاز افزایش می‌یابد و کاهش مصرف زغال‌سنگ با سرعت کمتری رخ خواهد داد.

سناریوی CPS پیش از سال ۲۰۲۰ جزو سناریوهای سالانه بود، اما پس از آن حذف شد و حال تحت فشار آمریکا دوباره معرفی شده است.

سناریوی دوم، STEPS است که سیاست‌هایی را در نظر می‌گیرد که دولت‌ها قصد اجرای آن‌ها را دارند و IEA احتمال اجرای آن‌ها را بالاتر می‌داند.در این سناریو، گرمایش جهانی تا پایان قرن به ۲.۵ درجه سانتی‌گراد می‌رسد، اندکی بالاتر از ۲.۴ درجه پیش‌بینی‌شده در گزارش ۲۰۲۴.

سناریوی سوم، NZE است که نشان می‌دهد برای محدود کردن گرمایش جهانی به ۱.۵ درجه سانتی‌گراد تا پایان قرن، سیستم انرژی جهان باید چگونه تغییر کند. این سناریو نشان می‌دهد که دمای زمین ابتدا به بیش از ۱.۶۵ درجه سانتی‌گراد افزایش می‌یابد (overshoot) و سپس تا ۱.۵ درجه باز می‌گردد. این امر به دلیل انتشار بالای گازهای گلخانه‌ای در سال‌های اخیر و نیاز به فناوری‌های جذب CO2 در مقیاس بزرگ است که هنوز کاملاً اثبات نشده‌اند.

گزارش ۲۰۲۵ همچنین شامل سناریوی جدیدی به نام ACCESS است که هدف آن دسترسی همه افراد جهان به برق تا سال ۲۰۳۵ و دسترسی به پخت و پز پاک تا سال ۲۰۴۰ است.

در گزارش، STEPS نسبت به CPS کمی بیشتر مورد توجه قرار گرفته است، اما CPS همچنان دوم است و مسیر ۱.۵ درجه‌ای NZE کمترین تمرکز را دارد.

منتقدان آمریکایی آژانس بین‌المللی انرژی (IEA) سناریوی STEPS یا «سیاست‌های اعلام شده» را «دور از واقعیت» و در تضاد با سناریوی محتمل «کسب‌وکار معمولی» توصیف کرده‌اند.

با این حال، سناریوی سیاست‌های فعلی (CPS) که در آن مصرف نفت و گاز همچنان افزایش می‌یابد، به هیچ وجه مسیر کسب‌وکار معمولی نیست. IEA در مقاله‌ای پیش از انتشار گزارش توضیح داده است: «CPS ممکن است به‌نظر «کسب‌وکار معمولی» برسد، اما این اصطلاح می‌تواند گمراه‌کننده باشد، زیرا فناوری‌های جدید هم‌اکنون به‌طور گسترده به‌کار گرفته شده‌اند و توسط اقتصاد مقاوم و سیاست‌های موجود پشتیبانی می‌شوند. کسب‌وکار معمولی در این زمینه به معنی ادامه روند تغییر و در برخی موارد سرعت بخشیدن به آن است.»

برای ایجاد این سناریو، IEA فرض‌های بدبینانه‌تری درباره موانع پذیرش فناوری‌های نوین و تمایل دولت‌ها به عقب‌نشینی از برنامه‌های خود اتخاذ کرده است: «CPS بر اساس تفسیر محدود از سیاست‌های فعلی ساخته شده… فرض می‌کند هیچ تغییری رخ نخواهد داد، حتی زمانی که دولت‌ها قصد تغییر داشته باشند.»

CPS؛ مسیر جهانی عقب‌نشینی از سوخت‌های فسیلی

سناریوی CPS فرض می‌کند کشورها تعهدات خود در زمینه تغییر سیاست‌های انرژی و کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی را رها می‌کنند. به طور خاص:

• ژاپن و کره جنوبی برنامه‌های ملی برق خود را اجرا نمی‌کنند
• چین اصلاحات بازار برق و اهداف استانی خود برای انرژی پاک را کنار می‌گذارد
• کشورهای اتحادیه اروپا به وعده‌های خود برای حذف زغال‌سنگ عمل نمی‌کنند
• ایالت‌هایی مانند کالیفرنیا اهداف انرژی پاک خود را تمدید نمی‌کنند
• برزیل، ترکیه و هند برنامه‌های تجارت انتشار گازهای گلخانه‌ای (ETS) را اجرا نمی‌کنند
• چین گسترش ETS به صنایع دیگر را متوقف می‌کند

همچنین، CPS فرض می‌کند بسیاری از کشورها، از جمله اتحادیه اروپا، چین، هند، استرالیا و ژاپن، مقررات بهره‌وری انرژی ساختمان‌ها و لوازم خانگی و استانداردهای سوخت خودروهای جدید را اجرا یا تقویت نمی‌کنند.

در مقابل، سناریوی STEPS فرض نمی‌کند تمام اهداف آرزومندانه مانند اهداف توافق پاریس به طور کامل تحقق یابند. IEA تأکید می‌کند که تحقق اهداف وابسته به محدودیت‌های بازار، زیرساخت و مالی است. تنها در سناریوی APS (Announced Pledges Scenario) فرض می‌شود کشورها تمام وعده‌های آب‌وهوایی خود را به‌طور کامل و به موقع اجرا کنند. APS امسال منتشر نشده و قرار است پس از تکمیل تصویر تعهدات جدید منتشر شود.

قله مصرف سوخت‌های فسیلی هنوز در دسترس است

در سال‌های اخیر، IEA تغییرات مهمی در پیش‌بینی سوخت‌های فسیلی تحت STEPS مشاهده کرده است:

• در ۲۰۲۰، کاهش ساختاری تقاضای زغال‌سنگ پیش‌بینی شد، اما اوج نفت و گاز مشخص نبود
• در ۲۰۲۱، پیش‌بینی شد مصرف سوخت‌های فسیلی ممکن است تا ۲۰۲۵ اوج گیرد اگر همه کشورها به اهداف آب‌وهوایی برسند
• در ۲۰۲۲، بحران انرژی ناشی از جنگ روسیه و اوکراین باعث شد تغییر از سوخت‌های فسیلی «شتاب گیرد»
• در ۲۰۲۴ و ۲۰۲۵، انتظار می‌رود هر سه سوخت فسیلی قبل از ۲۰۳۰ به اوج مصرف برسند

این تغییرات تحت تأثیر کاهش برخی تعهدات ملی، از جمله خروج آمریکا از توافق پاریس، بوده است.

همزمان با اوج مصرف سوخت‌های فسیلی، فناوری‌های پاک رشد چشمگیری خواهند داشت. پیش‌بینی می‌شود انرژی‌های تجدیدپذیر تا اوایل دهه ۲۰۴۰، نفت را پشت سر گذاشته و به بزرگ‌ترین منبع انرژی جهان تبدیل شوند – نه فقط در بخش برق.

اوج مصرف زغال‌سنگ جهان و روند نزولی ساختاری

در چشم‌انداز سال جاری آژانس بین‌المللی انرژی (IEA) تحت سناریوی سیاست‌های اعلام شده (STEPS)، تقاضای جهانی زغال‌سنگ در حال حاضر در اوج یا نزدیک به اوج قطعی قرار دارد.

پس از اوج، زغال‌سنگ وارد روند نزولی ساختاری می‌شود، زیرا تقاضای آن توسط منابع ارزان‌تر، به ویژه انرژی‌های تجدیدپذیر، جایگزین خواهد شد.

IEA تأکید می‌کند که هزینه‌های خورشیدی، بادی و باتری‌ها به ترتیب از سال ۲۰۱۰ تاکنون ۹۰٪، ۷۰٪ و ۹۰٪ کاهش یافته و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۳۵ کاهش‌های بیشتری بین ۱۰ تا ۴۰٪ رخ دهد.

با این حال، پیش‌بینی امسال نشان می‌دهد که مصرف زغال‌سنگ در ۲۰۳۰ حدود ۶٪ بالاتر از انتظار سال گذشته خواهد بود، اما در نهایت تا سال ۲۰۵۰ به سطوح مشابه کاهش می‌یابد.

اوج تقاضای نفت و روند کند کاهش پس از اوج

برای نفت، داده‌های IEA همچنان نشان می‌دهد که تقاضا در این دهه به اوج خواهد رسید، زیرا خودروهای برقی و موتورهای احتراقی کاراتر نیاز به سوخت در حمل‌ونقل جاده‌ای را کاهش می‌دهند. مصرف نفت در ۲۰۳۰ مشابه پیش‌بینی سال گذشته است. کاهش پس از اوج در چشم‌انداز جدید کمتر بوده و تا سال ۲۰۵۰ حدود ۵٪ بالاتر از پیش‌بینی قبلی خواهد بود

بزرگ‌ترین تغییر نسبت به سال گذشته مربوط به گاز طبیعی است. IEA پیش‌بینی می‌کند که تقاضای جهانی گاز تا ۲۰۳۵ همچنان افزایش می‌یابد، به جای اینکه تا ۲۰۳۰ به اوج برسد.

با این حال، مصرف گاز در ۲۰۳۰ تنها ۷٪ بالاتر از پیش‌بینی سال گذشته خواهد بود. IEA خاطرنشان می‌کند که رشد بلندمدت گاز طبیعی کاهش یافته است به دلیل گسترش انرژی‌های تجدیدپذیر، افزایش بهره‌وری و برق‌سوزی مصرف نهایی.

رشد چشمگیر انرژی پاک

چشم‌انداز نشان می‌دهد که تولید انرژی هسته‌ای تا ۲۰۳۵، ۳۹٪ و تا ۲۰۵۰ دو برابر سال ۲۰۲۴ خواهد شد.

• خورشیدی: تا ۲۰۳۵ تقریباً ۴ برابر و تا ۲۰۵۰ تقریباً ۹ برابر می‌شود

• بادی: تا ۲۰۳۵ تقریباً ۳ برابر و تا ۲۰۵۰ ۴ برابر رشد خواهد کرد

حتی در سناریوی سیاست‌های فعلی (CPS)، فناوری‌های انرژی پاک رشد قوی خواهند داشت و انرژی‌های تجدیدپذیر پیش از سال ۲۰۵۰ بزرگ‌ترین منبع انرژی جهان خواهند شد.

در سناریوی CPS، مصرف نفت و گاز همچنان افزایش می‌یابد:

• تقاضای نفت تا سال ۲۰۵۰ حدود ۱۱٪ بالاتر از سطوح فعلی

• تقاضای گاز تا سال ۲۰۵۰ حدود ۳۱٪ رشد

با این حال، مصرف زغال‌سنگ کاهش می‌یابد و تا ۲۰۵۰ به یک‌پنجم سطوح فعلی می‌رسد.

چشم‌انداز محدود رشد زغال‌سنگ

در نهایت، IEA احتمال ادامه رشد تقاضای جهانی زغال‌سنگ را رد نمی‌کند، اما این سناریو را کم‌اهمیت می‌داند و توضیح می‌دهد: «رشد زغال‌سنگ در دهه‌های آینده ممکن است غیرممکن نباشد، اما با دو روند ساختاری مهم در تضاد است: افزایش منابع انرژی تجدیدپذیر و تغییر چین به سمت مدلی کمتر مبتنی بر زغال‌سنگ در رشد و توسعه زیرساخت‌ها. بنابراین، رشد پایدار تقاضای زغال‌سنگ بسیار بعید است.»