پایگاه خبری تحلیلی ایراسین، بازار جهانی شبکه نوری غیرفعال (PON) در سال‌های اخیر به یکی از راهبردی‌ترین بخش‌های صنعت ارتباطات تبدیل شده است؛ بازاری که در سال ۲۰۲۴ ارزشی معادل ۱۵.۵۰ میلیارد دلار داشته و بر اساس پیش‌بینی‌ها قرار است از ۱۷.۶۱ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۵ به ۴۸.۰۷ میلیارد دلار در سال ۲۰۳۲ برسد. این رشد چشمگیر با نرخ رشد مرکب سالانه ۱۵.۴ درصد، نشان می‌دهد که PON دیگر به‌صرف یک انتخاب فناورانه نیست، بلکه به زیرساخت بنیادی تحول دیجیتال در سطح جهانی بدل شده است. اهمیت این فناوری از آن‌جا ناشی می‌شود که تمام روندهای کلان دنیای امروز (از گسترش 5G تا دیجیتالی‌سازی کسب‌وکارها و توسعه شهرهای هوشمند) بر وجود شبکه‌ای پرظرفیت، پایدار و مقیاس‌پذیر استوارند و PON به‌طوردقیق در همین نقطه قرار دارد.

شبکه نوری غیرفعال بر پایه فیبر نوری و معماری بدون تجهیزات فعال در مسیر توزیع طراحی شده است، در این معماری پایانه خط نوری (OLT) در سمت مرکز شبکه، پایانه شبکه نوری (ONT) در سمت کاربر نهایی و شبکه توزیع نوری (ODN) شامل فیبرها و اسپلیترهای نوری، ستون فقرات سیستم را تشکیل می‌دهند، حذف تجهیزات فعال در مسیر علاوه بر کاهش مصرف انرژی و هزینه نگهداری، پایداری شبکه را افزایش می‌دهد و پیچیدگی عملیاتی را کاهش می‌بخشد، این ویژگی‌ها به‌ویژه برای اپراتورهایی که با میلیون‌ها اتصال مسکونی و تجاری درگیرند، اهمیت حیاتی دارد. در نتیجه، PON نه‌فقط یک گزینه فنی، بلکه پاسخی اقتصادی و عملیاتی به چالش‌های مدرن شبکه‌سازی است.

محرک‌های رشد بازار PON چندلایه و درهم‌تنیده است؛ نخست، افزایش تقاضا برای اینترنت فوق‌سریع در بخش‌های مسکونی و تجاری است، رشد مصرف محتوای ویدئویی با کیفیت بالا، گسترش بازی‌های آنلاین، سرویس‌های ابری، کار از راه دور و آموزش آنلاین، همگی به پهنای باند بسیار بالاتر و پایداری بیشتر نیاز دارند؛ نیازی که با فناوری‌های برپایه مس یا راهکارهای سنتی به‌صورت پایدار و بلندمدت قابل پاسخ‌گویی نیست، در این فضای جدید PON به‌عنوان یک راهکار فیبر به منزل (FTTH) و فیبر به ساختمان (FTTB)، امکان ارائه سرعت‌های چندگیگابیتی و تأخیر بسیار پایین را فراهم می‌کند و مزیت رقابتی قابل توجهی برای اپراتورهای مخابراتی ایجاد می‌کند.

عامل مهم دیگر، توسعه شتابان شبکه‌های 5G و زیرساخت‌های بی‌سیم نسل آینده است. شبکه‌های 5G برای تحقق کامل ظرفیت‌های خود (از جمله اتصال انبوه دستگاه‌ها، کاربردهای صنعتی حساس به تأخیر، خودروهای متصل و واقعیت مجازی) به یک لایه بک‌هاول فیبرنوری قدرتمند نیازمندند، استقرار سلول‌های کوچک در مقیاس گسترده فشار بی‌سابقه‌ای بر شبکه انتقال وارد می‌کند، در این میان فناوری‌های 25G-PON و XGS-PON به‌عنوان نمونه‌های پیشرفته PON، پهنای باند بالا و مقیاس‌پذیری لازم برای پشتیبانی از این نوع ترافیک را فراهم می‌سازند. افزایش هر چه بیشتر نفوذ 5G درعمل به معنای رشد تقاضای زیرساختی برای PON است و پیوندی مستقیم میان توسعه شبکه‌های موبایل نسل جدید و سرمایه‌گذاری در فیبر نوری ایجاد می‌کند.

رشد پروژه‌های FTTH نیز نقش پشتیبان و تسریع‌کننده دارد، بسیاری از دولت‌ها و اپراتورها به این جمع‌بندی رسیده‌اند که توسعه پایدار اقتصاد دیجیتال بدون فیبر تا خانه ممکن نیست. FTTH علاوه بر افزایش کیفیت تجربه کاربر، امکان ورود خدمات جدیدی همچون ویدئو با کیفیت بسیار بالا، خدمات ابری خانگی، خانه هوشمند و همگرایی صوت، تصویر و داده روی یک زیرساخت را فراهم می‌کند، از این رو سرمایه‌گذاری در PON بیشتر نه‌به‌عنوان یک هزینه، بلکه به‌عنوان سرمایه‌گذاری زیرساختی بلندمدت با بازده پایدار دیده می‌شود، گزارش‌هایی همچون رشد ۱۴ درصدی اشتراک‌های فیبر پرسرعت و رسیدن آن‌ها به ۳۰ درصد از کل اتصالات پهن‌باند ثابت، نشانه‌ای از این حرکت تدریجی اما پایدار به سمت فیبر است، با این حال تصویر بازار PON به‌صرف یک منحنی صعودی ساده نیست و چالش‌ها و موانع ساختاری نیز در آن دیده می‌شود. یکی از مهم‌ترین چالش‌ها، حضور فناوری‌های جایگزین در برخی مناطق است، راهکارهایی همچون دسترسی بی‌سیم ثابت (Fixed Wireless Access) و DOCSIS برای شبکه‌های کابلی، در برخی بازارها می‌توانند با هزینه اولیه کمتر، سرعت‌های قابل قبول برای بخش‌هایی از کاربران فراهم کنند. در مناطقی که تراکم جمعیتی پایین است یا هزینه توسعه فیبر بسیار زیاد است، اپراتورها ممکن است ترجیح دهند به‌جای سرمایه‌گذاری گسترده در زیرساخت‌های تمام‌فیبر، از این گزینه‌های جایگزین استفاده کنند، این امر موجب می‌شود رشد PON در برخی کشورها یا مناطق، کندتر از ظرفیت بالقوه آن باشد.

چالش دیگر به ساختار رقابتی بازار بازمی‌گردد. بازار PON تا حدی متمرکز است و بازیگران بزرگی همچون ADTRAN، Calix، Ciena، Cisco Systems، Huawei، Infinera، Nokia، Ericsson، TP-Link و ZTE سهم قابل توجهی از بازار را در اختیار دارند. حضور این شرکت‌های باسابقه با ظرفیت بالای تحقیق و توسعه و شبکه‌های توزیع گسترده، ورود بازیگران جدید را دشوار می‌کند، شرکت‌های کوچک یا استارتاپ‌ها برای رقابت در این فضا باید یا روی نوآوری‌های خاص متمرکز شوند یا در بازارهای خاص جغرافیایی فعالیت کنند، و این موضوع به‌طور طبیعی مانعی برای پویایی کامل بازار است.

در کنار این چالش‌ها، فرصت‌های مهمی نیز وجود دارد که می‌تواند رشد بازار را در بلندمدت پایدار نگه دارد. یکی از برجسته‌ترین این فرصت‌ها، افزایش اهمیت امنیت سایبری و نیاز به زیرساخت‌های ارتباطی امن است. با پیچیده‌تر شدن تهدیدات سایبری، سازمان‌ها و دولت‌ها به سمت شبکه‌هایی می‌روند که هم از نظر فیزیکی و هم از نظر منطقی، امن‌تر و قابل‌کنترل‌تر باشند، فیبر نوری از نظر شنود فیزیکی، نسبت به بسیاری از رسانه‌های دیگر مقاوم‌تر است و در ترکیب با راهکارهای رمزنگاری و مدیریت متمرکز، می‌تواند پاسخ مناسبی برای کاربردهای حساس در حوزه‌های دفاع، بهداشت، مالی و شهرهای هوشمند فراهم کند، توسعه راهکارهای PON رمزگذاری‌شده و اکوسیستم‌های کنترل‌شده از سوی تأمین‌کنندگان معتبر، یکی از مسیرهای جذاب رشد آینده در این بازار است.

یکی دیگر از روندهای مهم بازار، حرکت به سمت معماری‌های ساده‌تر و کارآمدتر است، استفاده از سیستم‌های PON برای کوتاه کردن مسیر شبکه، کاهش تعداد تجهیزات فعال و ساده‌سازی عملیات نگهداری، PON را به یک محصول جذاب تبدیل کرده است، این رویکرد موجب کاهش مصرف انرژی، کاهش نقاط بالقوه خرابی و بهبود قابلیت اطمینان شبکه می‌شود. اپراتورها با استفاده از نسخه‌های پیشرفته PON، نه‌تنها می‌توانند پهنای باند بیشتری در اختیار کاربران قرار دهند، بلکه ساختار شبکه خود را نیز برای پشتیبانی از بک‌هاول 5G، خدمات ابری و کاربردهای پرپهنای‌باند آینده آماده‌تر می‌کنند.

از نگاه فناوری، بازار PON بر اساس نوع به سه دسته کلی EPON، GPON و سایرین (که شامل نسل‌های جدیدتر همچون XGS-PON و 25G-PON است) تقسیم می‌شود، در سال ۲۰۲۴، بخش GPON با درآمد ۶.۱۷ میلیارد دلار، بیشترین سهم را به خود اختصاص داده است. دلیل این برتری، ترکیبی از هزینه مناسب، قابلیت اطمینان بالا و توانایی پشتیبانی از خدمات پرسرعت در پروژه‌های FTTH و شبکه‌های پهن‌باند است، با این حال بخش «سایرین» که بیشترنسل‌های جدیدتر GPON و PON پرسرعت را دربرمی‌گیرد، با نرخ رشد مرکب سالانه ۱۶.۶ درصد، سریع‌ترین توسعه را تجربه می‌کند؛ این نشانه‌ای آشکار از حرکت بازار به سمت ظرفیت‌های بالاتر و سرعت‌های بیشتر برای پاسخ‌گویی به تقاضاهای آینده است.

در تقسیم‌بندی بر اساس اجزا، بازار به سه بخش OLT، ONT و ODN تفکیک می‌شود، در سال ۲۰۲۴ پایانه‌های شبکه نوری (ONT) با سهم ۶.۷۲ میلیارد دلار، بخش غالب این دسته را تشکیل داده‌اند، این موضوع قابل‌درک است، زیرا ONT به‌طورمستقیم در سمت کاربر نهایی قرار می‌گیرد و حلقه اتصال میان شبکه فیبر و تجهیزات داخل خانه یا محل کار است، قابلیت پشتیبانی از خدمات سه‌گانه (صوت، ویدئو، داده)، یکپارچگی با IPTV و ارائه تجربه کاربری پایدار، اهمیت این تجهیزات را دوچندان می‌کند، در مقابل پایانه‌های خط نوری (OLT) با ثبت بالاترین نرخ رشد مرکب سالانه معادل ۱۶.۲ درصد، سریع‌ترین رشد را در میان اجزای شبکه تجربه می‌کنند، این رشد ناشی از ارتقای مراکز اصلی شبکه، افزایش تعداد مشترکان و نیاز به مدیریت پیشرفته‌تر پهنای باند و سیاست‌های کیفیت خدمات (QoS) است.

ازنگاه کاربرد، بازار به دو حوزه عمده FTTX و بک‌هاول موبایل تقسیم می‌شود. FTTX که شامل زیرشاخه‌هایی همچون FTTH، FTTB و FTTP است، در سال ۲۰۲۴ با سهم ۸.۷۱ میلیارد دلار، اصلی‌ترین بخش بازار را به خود اختصاص داده و همچنین بیشترین نرخ رشد مرکب سالانه (۱۶.۲ درصد) را نیز به ثبت رسانده است، این امر نشان می‌دهد که هنوز بخش مسکونی و تجاری ثابت، موتور اصلی رشد بازار PON است، هرچند نقش بک‌هاول موبایل به‌سرعت در حال پررنگ‌تر شدن است، رشد پروژه‌های جهانی FTTH و افزایش انتظارات کاربران از کیفیت و سرعت اتصال، موجب شده است که اپراتورها FTTX را به‌عنوان یک سرمایه‌گذاری استراتژیک نگاه کنند.

تحلیل منطقه‌ای بازار تصویر واضح‌تری از نقاط تمرکز رشد ارائه می‌دهد، آسیا–اقیانوسیه در سال‌های ۲۰۲۳ و ۲۰۲۴ به ترتیب با سهم ۶.۶۴ و ۷.۶۵ میلیارد دلار، بزرگ‌ترین بازار PON بوده و بالاترین نرخ رشد مرکب سالانه (۱۷.۷ درصد) را تجربه کرده است. این برتری ناشی از ترکیب عواملی همچون جمعیت بالا، شهرنشینی سریع، حمایت دولت‌ها از توسعه زیرساخت‌های دیجیتال، استقرار گسترده شبکه‌های 5G و پروژه‌های عظیم FTTH، به‌ویژه در چین و هند است، آمریکای شمالی نیز با سهم پیش‌بینی‌شده ۴.۲۳ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۵، یکی از بازارهای مهم محسوب می‌شود. تمرکز این منطقه بر ارتقای OLT، توسعه فیبر در مناطق کمتر توسعه‌یافته و سرمایه‌گذاری‌های دولتی( همچون برنامه‌های حمایتی برای توسعه زیرساخت مخابراتی) به رشد بازار کمک کرده است.

در اروپا، بازار با سهم پیش‌بینی‌شده ۳.۰۹ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۵ در حال رشد است، ویژگی متمایز این منطقه، تمرکز بر تجهیزات سبزتر و بهینه‌سازی مصرف انرژی در شبکه است؛ موضوعی که تحت تأثیر افزایش قیمت انرژی و دغدغه‌های زیست‌محیطی پررنگ‌تر شده است. افزایش تعداد خانه‌های مجهز به FTTH / FTTB نیز نشانه‌ای از حرکت پایدار اروپا به سمت فیبر است، در آمریکای جنوبی و خاورمیانه و آفریقا، هرچند سهم بازار در سال ۲۰۲۵ به ترتیب ۰.۶۰ و ۰.۸۳ میلیارد دلار پیش‌بینی شده، اما رشد این مناطق بیشتر از افزایش نفوذ اینترنت، توسعه تدریجی فیبر و تلاش بازیگران محلی برای استفاده از تجهیزات پیشرفته ONT و OLT شامل می‌شود. کشورهای GCC نیز با سهم ۰.۱۶ میلیارد دلار، به‌ویژه در زمینه آزمایش و استقرار فناوری‌های پیشرفته‌تری همچون ۵۰G-PON مطرح شده‌اند.

چشم‌انداز رقابتی بازار نشان می‌دهد که نوآوری فناوری و گسترش جغرافیایی، دو محور اصلی استراتژی بازیگران بزرگ هستند. شرکت‌هایی همچون Huawei، Nokia، Cisco، ZTE، ADTRAN، Calix، Ciena، Infinera و سایرین با سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه، تلاش می‌کنند نسل‌های جدید PON را با سرعت بیشتر و هزینه کمتر وارد بازار کنند، تحولات اخیر همچون راه‌اندازی اولین شبکه پهن‌باند ۱۰G در Hebei چین، معرفی شبکه پهن‌باند آماده WiFi6 در هند، استقرار خدمات ۱۰G در ویتنام و آزمایش ۵۰G-PON در عربستان سعودی، نشان می‌دهد که رقابت بر سر سرعت، ظرفیت و آمادگی برای آینده، وارد مرحله‌ای جدید شده است.

با جمع‌بندی این عوامل می‌توان گفت بازار جهانی شبکه نوری غیرفعال در حال گذر از مرحله بلوغ اولیه به مرحله تعمیق و تنوع است. از یک سو، فشار تقاضا برای اینترنت فوق‌سریع، توسعه 5G، دیجیتالی‌سازی گسترده و نیاز به امنیت بیشتر شبکه، پیشران‌های قدرتمندی برای رشد این بازار هستند، از سوی دیگر وجود فناوری‌های جایگزین، هزینه‌های بالای سرمایه‌گذاری اولیه و ساختار رقابتی متمرکز، عواملی هستند که سرعت و شدت این رشد را در برخی مناطق تعدیل می‌کنند، با این همه جهت‌گیری کلی بازار روشن است؛ فیبر نوری و به‌طور خاص PON، جایگاه خود را به‌عنوان یکی از ستون‌های اصلی زیرساخت ارتباطی قرن بیست‌ویکم تثبیت کرده و در سال‌های پیش‌رو نقش آن در اقتصاد دیجیتال جهانی بیش از پیش پررنگ خواهد شد.