به گزارش ایراسین، منطقه خاورمیانه یکی از خشک‌ترین پهنه‌های زمین است؛ جایی که رشد جمعیت، توسعه شهرنشینی، تغییرات اقلیمی و محدودیت منابع آب شیرین، دهه‌هاست آن را به کانون تنش آبی جهانی تبدیل کرده است. طبیعی است که در چنین شرایطی، شیرین‌سازی آب دریا نه یک انتخاب، بلکه یک ضرورت حیاتی بوده و همین امر باعث شده این منطقه در صدر فهرست بزرگ‌ترین تولیدکنندگان آب شیرین‌شده جهان قرار گیرد.

بر اساس داده‌های Statista، در سال ۲۰۲۴ منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا بیش از ۵۳ درصد ظرفیت جهانی شیرین‌سازی آب را در اختیار داشته است؛ سهمی بی‌رقیب که نشان می‌دهد دولت‌های این منطقه به خوبی دریافته‌اند که آینده امنیت آب آنها در گرو استفاده از فناوری‌های نمک‌زدایی است.

در میان کشورهای خاورمیانه، کشورهای حاشیه خلیج فارس بیشترین فشار آبی و در نتیجه بیشترین توسعه تأسیسات نمک‌زدایی را داشته‌اند. اگر کل آب شیرین تولیدشده در جهان را حدود ۱۱۰ میلیون مترمکعب در روز در نظر بگیریم (IDRA,2025)، تنها شش کشور از هشت کشور حاشیه خلیج فارس به تنهایی بیش از یک‌چهارم این مقدار را تولید می‌کنند. تا سال ۲۰۲۳ ظرفیت مجموع تأسیسات آنها به نزدیک به ۲۸ میلیون مترمکعب در روز رسیده است.

از نظر فناوری، کشورهای منطقه به شکل گسترده از اسمز معکوس (RO)، تقطیر ناگهانی چندمرحله‌ای (MSF) و تقطیر چنداثره (MED) استفاده می‌کنند؛ با این تفاوت که ترکیب این فناوری‌ها در هر کشور بسته به شرایط، زیرساخت و سیاست انرژی متفاوت است. سهم RO در ایران بیش از ۷۴ درصد، در عمان بیش از ۸۵ درصد و در عربستان حدود ۵۴ درصد بوده است، در حالی که کویت و قطر همچنان اتکای بیشتری به فناوری‌های حرارتی دارند.

تاریخچه رشد نمک‌زدایی در خلیج فارس

توسعه این فناوری با سرعت بالای رشد اقتصادی و اجتماعی کشورهای خلیج فارس گره خورده است. از زمان آغاز بهره‌برداری از نفت، جمعیت این کشورها از ۱۹۵۰ تا ۲۰۱۵ بیش از ۱۲۰۰ درصد رشد کرده و امید به زندگی از ۴۵ سال به بیش از ۷۵ سال رسیده است (UN,2017). نخستین واحدهای شیرین‌سازی در دهه ۱۹۵۰ در کویت و قطر راه‌اندازی شد و تا دهه ۱۹۷۰ تقریباً همه واحدهای منطقه بر پایه فناوری‌های حرارتی کار می‌کردند. از دهه ۱۹۸۰ گذار به اسمز معکوس آغاز شد و اکنون RO در بسیاری از کشورها به فناوری غالب تبدیل شده است.

روند رشد ظرفیت نمک‌زدایی در کشورهای حاشیه خلیج فارس طی پنج دهه گذشته کاملاً پیوسته و صعودی بوده است. مطابق داده‌های Nesterov، از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۲۳ ظرفیت تولید آب شیرین‌شده از حدود ۵ میلیون مترمکعب در روز به بیش از ۲۷ میلیون مترمکعب در روز رسیده است؛ یعنی بیش از پنج برابر رشد در کمتر از ربع قرن. پیش‌بینی‌ها حاکی است که تا سال ۲۰۳۰ حداقل ۶.۲ میلیون مترمکعب دیگر به ظرفیت موجود افزوده شود و تولید کل به حدود ۳۲ میلیون مترمکعب در روز برسد.

چشم‌انداز بلندمدت و امنیت آب منطقه

بر اساس برآورد Le Quesne (2021)، ظرفیت نمک‌زدایی کشورهای خلیج فارس تا سال ۲۰۵۰ می‌تواند به حدود ۸۰ میلیون مترمکعب در روز برسد؛ یعنی بیش از سه برابر ظرفیت فعلی و همچنان بزرگ‌ترین قطب نمک‌زدایی جهان باقی بماند. این نشان می‌دهد که کشورهای خلیج فارس نمک‌زدایی را نه به عنوان راهکار موقت، بلکه به عنوان ستون اصلی راهبرد امنیت آب خود تعریف کرده‌اند.

کشورهایی که بیشترین تنش آبی را تجربه کرده‌اند، اکنون بزرگ‌ترین بازیگران صنعت نمک‌زدایی جهان هستند. تجربه خلیج فارس نشان می‌دهد که فشار منابع محدود می‌تواند محرک نوآوری، سرمایه‌گذاری و فناوری شود و پیشرفت پایدار در سرزمین‌های کم‌آب بدون فناوری ناممکن است؛ بنابراین شیرین‌سازی آب دریا به مهم‌ترین ابزار توسعه، تاب‌آوری و آینده‌نگری در این منطقه تبدیل شده است.