به گزارش ایراسین، شهرام شریعتی، رئیس مؤسسه ارزش‌گذاری منابع، ذخایر و دارایی‌های معدنی، در گفت‌وگو با خبرنگار ایراسین به بررسی جایگاه ایران در حوزه معدنکاری هوشمند و فناوری‌های نوین معدنی پرداخت و تأکید کرد: کشور هنوز در مراحل ابتدایی تحول دیجیتال در بخش معدن قرار دارد و برای ورود به زنجیره ارزش جهانی نیازمند بازنگری اساسی در سیاست‌ها، دانش فنی و رویکردهای مدیریتی است.

ایران در ابتدای مسیر معدنکاری هوشمند

شریعتی با اشاره به نقش فناوری‌های نوین از جمله معدنکاری هوشمند و داده‌محور در بهبود بهره‌برداری معادن گفت: در حال حاضر، آنچه در ایران تحت عنوان معدنکاری هوشمند مطرح می‌شود، در ابتدایی‌ترین سطح خود قرار دارد. ما صرفاً در حد بهینه‌سازی بخشی از ماشین‌آلات و تجهیزات معدنی از این مفهوم استفاده می‌کنیم، در حالی‌که شرکت‌های بزرگ معدنی جهان مانند ریوتینتو (Rio Tinto)، بی‌اچ‌پی (BHP) و گلِنکُر (Glencore) از مرحله اکتشاف تا تولید محصول، فرآیندهای خود را به‌طور کامل بر پایه فناوری‌های هوش مصنوعی و داده‌محور پیش می‌برند.»

به گفته وی، راندمان بهره‌برداری در بخش معدن ایران هنوز در سطح مطلوبی نیست و در فرآیند استخراج و تولید، پرت و هدررفت زیادی وجود دارد. این در حالی است که با بهره‌گیری از فناوری‌های هوشمند، می‌توان این اتلاف را به شکل چشمگیری کاهش داد.

تحریم‌ها، کمبود بودجه و فقدان دانش فنی؛ سه مانع اصلی

رئیس مؤسسه ارزش‌گذاری منابع، ذخایر و دارایی‌های معدنی ادامه داد: موانع متعددی باعث شده‌اند که مسیر هوشمندسازی معادن در ایران با کندی پیش برود. بخشی از این موانع ناشی از تحریم‌های بین‌المللی است که مانع انتقال فناوری‌های نو به کشور می‌شود؛ بخش دیگر به کمبود بودجه‌های تحقیق و توسعه مربوط است؛ و بخش مهم‌تر نیز به فقدان دانش فنی و مدیریتی لازم بازمی‌گردد.»

وی تصریح کرد: منظور از دانش، تنها داشتن چند متخصص معدن نیست که بتوانند یک الگوریتم هوش مصنوعی را کپی کرده و در سیستم پیاده کنند. ما نیازمند ایجاد یک اکوسیستم نوآورانه در بخش معدن هستیم تا نوآوری (Innovation) به‌صورت واقعی به این حوزه تزریق شود. این نوآوری باید از مرحله اکتشاف تا فرآوری، صنایع معدنی و بازارهای آتی (Future Market) جریان پیدا کند.

مدیریت سنتی؛ مانع تحول دیجیتال در معدن

به باور رئیس مؤسسه ارزش‌گذاری منابع معدنی، یکی از دلایل عقب‌ماندگی کشور، مدیریت سنتی در بخش معدن است.

وی عنوان کرد: در کشورهای پیشرفته، تصمیم‌گیری‌ها در بخش معدن بر پایه داده، مدل‌سازی پیش‌بین و تحلیل‌های هوشمند انجام می‌شود، اما در ایران هنوز ساختار مدیریتی مبتنی بر تصمیمات سنتی و غیرسیستمی است. تا زمانی که این نگاه تغییر نکند، ورود فناوری‌های نو به بخش معدن با مقاومت و کندی مواجه خواهد بود.

جایگاه فناوری در فرآوری مواد معدنی

شریعتی در پاسخ به این پرسش که آیا ایران توانسته در زمینه فرآوری مواد معدنی و تولید محصولات با ارزش افزوده بالا از فناوری روز دنیا بهره بگیرد، گفت: ابتدا باید روشن کنیم منظور از تکنولوژی روز دنیا چیست. اگر میانگین فناوری جهانی را مدنظر قرار دهیم، می‌توان گفت ایران در سطحی میانه قرار دارد و فاصله زیادی با متوسط دنیا ندارد. اما اگر بخواهیم خود را با کشورهای معدنی پیشرفته و دارای فناوری‌های های‌تک (High-Tech) مانند استرالیا، کانادا، آمریکا، چین، روسیه و برزیل مقایسه کنیم، باید بپذیریم که بسیار عقب هستیم.

وی افزود: ما هنوز نتوانسته‌ایم در زمینه فرآوری مواد معدنی و تولید محصولات نهایی با ارزش افزوده بالا حرکت قابل توجهی داشته باشیم. تصور غالب در کشور این است که نهایت زنجیره تولید، تولید فولاد یا شمش است، در حالی که این‌گونه نیست. امروز کشورهایی مانند روسیه و آمریکا در حال تولید آهن‌رباهای فوق‌قدرتمند و توسعه فناوری‌های مرتبط با عناصر نادر خاکی (REEs) هستند، اما ما حتی به سمت این حوزه‌ها نرفته‌ایم و نقشه راه مشخصی هم برای آن وجود ندارد.

شریعتی در ادامه خاطرنشان کرد: درست است که برخی شرکت‌های دولتی یا خصوصی در حوزه فناوری‌های خاص اقدامات محدودی انجام داده‌اند، اما این موارد استثنا هستند و نمی‌توان آن‌ها را به کل بخش معدن تعمیم داد. در سطح کلان، صنعت معدن ایران از نظر زنجیره فناوری، نوآوری و ارزش افزوده فاصله زیادی با کشورهای پیشرفته دارد. بنابراین باید این زنجیره از ابتدا تا انتها بازطراحی و اصلاح شود.

فعالیت در ۱۰ درصد ابتدایی زنجیره ارزش

رئیس مؤسسه ارزش‌گذاری منابع معدنی افزود: این انتقاد به‌معنای نادیده گرفتن تلاش فعالان بخش معدن نیست، بلکه هدف، توجه به این واقعیت است که تولید صرف ماده معدنی، بدون توسعه فناوری و فرآوری پیشرفته، ارزش افزوده واقعی ایجاد نمی‌کند. در حال حاضر ما تنها در حدود ۱۰ درصد ابتدایی زنجیره ارزش معدن فعالیت می‌کنیم و برای آینده این صنعت، برنامه‌ریزی درستی انجام نداده‌ایم.»

لزوم بازنگری در سیاست‌های کلان معدنی

شریعتی در پایان گفت: با وضعیت فعلی، اگر تغییر اساسی در سیاست‌گذاری‌ها و مدیریت فناوری در بخش معدن صورت نگیرد، در آینده کشورهای دیگر دسترسی ما به فناوری‌های پیشرفته را بیش از این محدود خواهند کرد. بنابراین باید خودمان به فکر توسعه درونی و نوآوری در زنجیره معدن و صنایع معدنی باشیم؛ موضوعی که متأسفانه هنوز به‌طور جدی در دستور کار قرار نگرفته است.