پایگاه خبریی تحلیلی ایراسین، از دهه ۸۰ میلادی، کسب‌وکارهای ژاپنی تا این حد هیجان ایجاد نکرده بودند. حاشیه سود شرکت‌های ژاپنی از یک دهه گذشته، دو برابر شده و آن را در قالب سود سهام یا بازخرید سهام، به صاحبان خود پرداخت می‌کنند. تغییراتی که در حاکمیت شرکتی ژاپن به نفع سهامداران ایجاد شده، باعث شده سرمایه‌گذاران خارجی بار دیگر به این کشور هجوم بیاورند. شاخص نیکی ۲۲۵ که ارزش بزرگ‌ترین شرکت‌های بورسی ژاپن را پیگیری می‌کند و چند دهه در رکود به سر می‌برد، سال گذشته ۲۵ درصد رشد داشت (نمودار ۱). در ماه فوریه، این شاخص سرانجام از رکوردی که در سال ۱۹۸۹ و قبل از ترکیدن حباب ژاپن ثبت کرده بود، فراتر رفت.
بیشتر این موفقیت، منعکس‌کننده تحول شرکتی ژاپن در ۳۵ سال گذشته است. غول‌های صنعتی ژاپن، به واسطه رکود اقتصادی داخلی که سقوط بازار سهام و پیر شدن جمعیت به آن دامن زده، دهه‌های گذشته در خارج از کشور در جست‌وجوی رشد بوده‌اند. در سال ۱۹۹۶، درآمدی که شرکت‌های تابعه تولیدکننده‌های ژاپنی در خارج ثبت کرده‌اند، فقط ۷ درصد کل فروش آنها بوده است. سال گذشته، این رقم به ۲۹ درصد رسید که رکورد قابل توجهی بود.
در این موج توسعه جهانی، دو بازار نقش مهمی داشته‌اند: آمریکا و چین. آمریکا سال‌ها بزرگ‌ترین مقصد تولیدات ژاپن بوده است. در سال‌های اخیر، چین هم سهم رو به رشدی از این کسب‌وکار را به خود اختصاص داد. در مجموع، بیش از نیمی از کل فروش شرکت‌های خارجی تابعه شرکت‌های ژاپنی، مربوط به یکی از این دو ابرقدرت دنیاست. بنابراین، تشدید رقابت بین چین و آمریکا، مدیران ژاپنی را می‌ترساند. ترس آنها این است که اجبار به انتخاب بین دو ابرقدرت، احیای شرکت‌های ژاپنی را به خطر بیندازد.
برخی شرکت‌ها ظاهراً آماده‌اند که طرف آمریکا را بگیرند. تعدادی از آنها هم در تلاش برای متنوع‌سازی زنجیره‌های تأمین و آرام کردن مشتریانی که نگران ریسک‌های ژئوپلیتیک هستند، تولیدشان را از چین خارج کرده‌اند و به سمت جنوب شرق آسیا روانه شده‌اند. شرکت میتسوبیشی موتور در سپتامبر گذشته اعلام کرد که دیگر در چین خودرو نمی‌سازد و در عوض تولید خود را در تایلند و اندونزی توسعه می‌دهد.
خیلی‌ها در خود آمریکا این کار را انجام می‌دهند. خودروسازی ژاپنی تویوتا و لوازم الکترونیکی پاناسونیک، جزو شرکت‌هایی هستند که طبق اعلام گروه دیده‌بان Good Jobs First، از سال ۲۰۲۱ بیش از ۱ میلیارد دلار کمک‌های مالی فدرال و ایالتی دریافت کرده‌اند تا تولید صنعتی آمریکا را احیا کنند. یکی از مشغله‌های رام امانوئل، سفیر آمریکا در توکیو، تلاش برای جذب سرمایه ژاپنی‌هاست. فرمانداران آمریکایی دائماً به ژاپن سفر می‌کنند، به امید اینکه برای ایالت‌های خود پول جذب کنند و در آنها اشتغال‌زایی کنند. ایالت کارولینای شمالی، در ازای سرمایه‌گذاری ۸ میلیارد دلاری تویوتا برای تولید باتری در این ایالت، صدها میلیون دلار مشوق زیرساختی و معافیت مالیاتی در نظر گرفته است. در مقام مقایسه، رشد اقتصادی قوی آمریکا، این کشور را به یک مقصد سرمایه‌گذاری جذاب برای شرکت‌های ژاپنی تبدیل کرده است. در دو سال گذشته، به کمک افزایش ارزش دلار، فروش شرکت‌های تابعه ژاپنی در آمریکا، افزایش قابل توجهی داشته است.
همزمان، مدیران ژاپنی در مورد محدودیت‌های سرمایه‌گذاری در چین، شکایت دارند و البته از وضعیت پرنوسان سیاسی آمریکا هم می‌ترسند. عبارت «موشی تورا» که به زبان ژاپنی یعنی «اگر ترامپ بیاید…» در هیأت‌مدیره شرکت‌های ژاپنی زیاد استفاده می‌شود. خیلی‌ها نگرانند که در صورت انتخاب مجدد ترامپ در ماه نوامبر، نظام فعلی تخصیص یارانه به شرکت‌های خارجی منحل شود یا قانون طوری تغییر کند که شرکت‌های آمریکایی در اولویت قرار بگیرند. البته مخالفت جو بایدن با تملک شرکت فولاد «یو اس استیل» توسط شرکت ژاپنی «نیپول استیل» نشان داد نظام حمایت از تولید داخل، در هر دو مسیر سیاسی آمریکا وجود دارد و رو به رشد است. مدیر یک شرکت ژاپنی تولید نیمه‌رسانا، گفته که آمریکا دارد «خودخواه» می‌شود.
یکی از دلایلی که باعث شده چند شرکت ژاپنی مثل میتسوبیشی موتور ارتباط با چین را قطع کنند، بدگمانی آمریکاست. حتی شرکت‌هایی که تولیدشان در چین را کاهش می‌دهند، همچنان به تامین‌کنندگان آن سوی دریای ژاپن وابسته‌اند و برای بسیاری از آنها، بازار چین آنقدر جذاب است که نتوانند رهایش کنند. در ماه آوریل، شرکت‌های تویوتا و نیسان، به ترتیب با غول‌های تکنولوژی چینی تنست و بیدو دست همکاری دادند تا به افزایش محبوبیت خودروهایشان در میان راننده‌های چینی علاقه‌مند به تکنولوژی کمک کنند. در دو سال گذشته، تجارت سالانه بین ژاپن و چین، تقریباً یک سوم بیشتر از اواخر دهه ۲۰۱۰ بود (نمودار ۲). یکی از اعضای هیأت مدیره یک شرکت بزرگ ژاپنی گفته: «ژاپن بدون چین نمی‌تواند زندگی کند.»
مشکل بزرگ شرکت‌های ژاپنی که می‌خواهند طرف چین بایستند و در این کشور فعالیت کنند، این است که چین، این توانایی را دارد که بدون ژاپن زندگی کند. در خیلی از صنایع، شرکت‌های چینی مجالی به رقبای ژاپنی خود نمی‌دهند. مدیر یک شرکت فعال در صنعت شیمیایی در توکیو می‌گوید رقبای چینی با تأمین انرژی و مواد اولیه ارزان از روسیه، مزیت به دست آورده‌اند. این امکان برای شرکت‌های ژاپنی با توجه به تحریم‌های مرتبط با جنگ اوکراین، وجود ندارد. اما کم بودن هزینه، تنها نکته مثبت برای صنایع چین نیست. خیلی از شرکت‌های چینی، در حال عرضه محصولات پیچیده، به‌ویژه در حوزه‌هایی هستند که زمانی تحت تسلط ژاپن بود؛ مثل اتوماسیون صنعتی، باتری، خودرو و الکترونیک.
خودروهای چینی، به‌ویژه خودروهای برقی، ژاپنی‌ها را هم در داخل چین و هم در دیگر بازارهای آسیایی پشت سر گذاشته‌اند. شرکت باتری‌سازی CATL چین، در نوآوری، از رقبای ژاپنی بزرگی مثل پاناسونیک جلو زده است. جونتا سیچوناگا، مدیر عامل شرکت ژاپنی تولیدکننده روبات‌های صنعتی «اومرون»، در ماه فوریه، از تشدید رقابت با چینی‌ها شکایت کرده بود. این شرکت ژاپنی قرار است امسال ۲ هزار نیروی جهانی خود را تعدیل کند.
احتمالاً، شرکت‌های پیشرو نیمه‌رسانا در ژاپن، نفر بعدی هستند. آمریکا محدودیت فروش تکنولوژی‌های پیشرفته خود به رقبای ژئوپلیتیکش را تشدید خواهد کرد و دولت چین هم تلاش می‌کند اتکا بر تولیدکنندگان خارجی چیزهایی مثل تراشه، مواد اولیه و ابزارهایی که آنها را تولید می‌کنند را کاهش دهد. کارگزاری «برنستین» می‌گوید سهم سازندگان چینی تجهیزاتی که در تولید تراشه به کار می‌رود، در بازار داخلی این کشور، از ۴ درصد در سال ۲۰۱۹ به حدود ۱۴ درصد در سال گذشته، افزایش یافته است. برای فعالان بزرگ ژاپنی صنعت تراشه مثل «توکیو الکترون» که چهارمین شرکت ارزشمند ژاپن هم محسوب می‌شود و تقریباً نیمی از فروشش در چین است، این یک نگرانی بزرگ است. اگر، همان‌طور که محتمل است، تحریم‌های آمریکا گسترده‌تر شود و تکنولوژی‌های قدیمی‌تری که شرکت‌های ژاپنی هنوز محصولات آن را به خریداران چینی می‌فروشند دربربگیرد، این نگرانی بیشتر و پیچیده‌تر هم خواهد شد.
تعداد زیادی از شرکت‌های ژاپنی برای عبور از میدان مین رقابت قدرت‌های بزرگ، محاسبه می‌کنند که سیاست چطور می‌تواند در کسب‌وکارهایشان اختلال ایجاد کند. «امنیت اقتصادی» به نقل محافلشان تبدیل شده است. نظرسنجی اندیشکده «ژئواکونومیکس» واقع در توکیو، از شرکت‌های بزرگ ژاپنی، نشان می‌دهد ۳۸ درصد آنها دپارتمان‌های امنیت اقتصادی تأسیس کرده‌اند. این دپارتمان‌ها که به طور مستقیم تحت نظارت یکی از اعضای هیأت مدیره هستند، ریسک‌های سیاسی و زنجیره تأمین را که عملیات شرکت را تحت تأثیر قرار می‌دهد، رصد می‌کنند. خیلی از شرکت‌های بزرگ که به طور خاص در معرض توفان‌های ژئوپلیتیک هستند، از دولت ژاپن پول می‌گیرند تا چنین تلاش‌هایی را پشتیبانی کنند. به دست آوردن این اطلاعات می‌تواند برای شرکت‌های ژاپنی مایه تسلی باشد.
یک راه دیگر، توسعه ارتباط با دموکراسی‌های ثروتمند شرق آسیاست. دولت‌ها و کسب‌وکارها در کره جنوبی و تایوان، برای حفظ روابط اقتصادی حیاتی همزمان با چین و آمریکا، با چالش‌های مشابهی مواجهند.
چی تائه وون، رئیس هیأت مدیره هلدینگ کره‌ای SK Group که یک کسب‌وکار پیشتاز در تراشه‌های حافظه است، می‌گوید شرکتش می‌خواهد روابط با شرکت‌های تولیدکننده نیمه‌رساناهای ژاپنی را توسعه دهد. غول تایوانی TSMC که تولیدکننده پیشتاز میکروپروسسورهای پیشرفته در جهان است، در ماه فوریه اولین کارخانه‌اش را در ژاپن افتتاح کرد و اعلام کرده می‌خواهد دومی را هم تأسیس کند.
یکسری اتفاقات غیرقابل پیش‌بینی در دنیای بیرون نیز شرکت‌های ژاپنی را به عقب‌نشینی به سمت خانه سوق می‌دهد. در حالی که دستمزد تولید در چین افزایش پیدا کرده، رشد اقتصادی کند ژاپن، باعث شده تولید در داخل نسبت به گذشته کمی ارزان‌تر شود. دولت هم به صدها شرکتی که در صنایع به اصطلاح حساس فعالیت می‌کنند، یارانه اختصاص داده است؛ از جمله صنایع مربوط به قطعات هواپیما، ابزارهای پزشکی و عناصر خاکی کمیاب (که در الکترونیک مورد استفاده قرار می‌گیرند). سال گذشته، شرکت پاناسونیک اعلام کرد بخشی از تولید ایرکاندیشن‌های خود را از چین به ژاپن منتقل می‌کند. چنین اقداماتی ممکن است باعث آرامش خاطر شرکت‌های ژاپنی شود، اما اگر پیش‌بینی‌کننده آینده‌ای باشد که جهانی شدن را کند می‌کند، به ضرر خود آنها خواهد بود.
منبع: Economist
ارسال نظر