پایگاه خبری تحلیلی ایراسین، کارشناسان هشدار داده‌اند که طرح جایگزین کردن گاز روسیه به اروپا با گاز آذربایجان، از مسیر اوکراین، با خطر تبدیل شدن به مجرای پنهان صادرات سوخت از روسیه همراه است.

گازی که از روسیه به اروپا می‌رود، از خط لوله‌هایی که از اوکراین عبور می‌کنند منتقل می‌شود و کی‌یف سعی دارد آن را با گاز آذربایجان جایگزین کند. اما این سوخت جایگزین، احتمالاً برای رسیدن به اروپا باید از روسیه و اوکراین عبور کند – و باکو قادر است فقط بخش اندکی از این حجمی که در حال حاضر از روسیه به اروپا می‌رسد را تأمین کند که عملی شدن طرح مذکور را زیر سوال برده است.

میخایلو گونچار، رئیس «مرکز استراتژی مطالعات جهانی» و کارشناس برجسته گاز اوکراین، می‌گوید این طرح با ریسک تبدیل شدن به برنامه صادرات پنهان گاز روسیه در قالب گاز آذربایجان به بازار اروپا، همراه است.

این مساله، در دستور کار دیپلمات‌ها و مدیران اجرایی قرار گرفته، چون قرارداد ترانزیت بین «نفت‌وگاز»، شرکت ملی انرژی اوکراین و «گازپروم»، شرکت انرژی دولتی روسیه، تا پایان سال ۲۰۲۴ منقضی می‌شود. با توجه به تنش بین اوکراین و روسیه، چشم‌اندازی برای تمدید این قرارداد وجود ندارد، چون کی‌یف گفته در این باره، به طور مستقیم با روس‌ها مذاکره نخواهد کرد. مقامات اتحادیه اروپا می‌گویند پایان یافتن این قرارداد، احتمال کمبود گاز در کشورهای بلوک شرق، از جمله اسلوواکی، مجارستان و اتریش را تقویت می‌کند.

اولکسی چرنیشوف، مدیر عامل نفت وگاز اوکراین، در گفت‌وگو با فایننشال تایمز، عنوان کرده که طرح پیشنهادی انتقال گاز آذربایجان، اصلی‌ترین گزینه‌ای است که اوکراین در نظر گرفته است. این طرح می‌تواند شامل واردات گاز از روسیه به آذربایجان و سپس صادرات این گاز، از آذربایجان به اروپا و از طریق خط لوله‌های اوکراین باشد.

گازی که در حال حاضر از روسیه و از طریق خط لوله‌های اوکراین منتقل می‌شود، حدود ۵ درصد کل گاز اتحادیه اروپا را در برمی‌گیرد. به گفته چرنیشوف، آذربایجان می‌تواند فقط ۲ میلیارد متر مکعب از ۱۴ میلیارد مترمکعبی که اتحادیه اروپا از خط لوله اوکراین دریافت می‌کند را تأمین کند.

گونچار می‌گوید کی‌یف حاضر بود به صورت ضمنی بپذیرد که گاز روسیه در پوشش واردات از آذربایجان، از خط لوله‌های اوکراین عبور کند، چون اوکراینی‌ها معتقدند وجود سوخت روسیه، می‌تواند مثل بیمه‌ای در برابر حملات سازماندهی شده مسکو در جنگ علیه اوکراین عمل کند. اما او اضافه می‌کند که این استدلال ضعیف است، چون روس‌ها قبلاً به سایت‌های فشرده‌کننده گاز اوکراین حمله کرده‌اند.

الهام علیف، رئیس‌جمهور آذربایجان، تأیید کرده که در این باره با اوکراین و روسیه مذاکره کرده، اما در یک کنفرانس خبری در اوایل ماه ژوئیه اعلام کرد اتهامات مبنی بر اینکه او می‌خواهد گاز روسیه را دوباره به اروپا بفروشد، بی‌اساس هستند. او گفته بود: «متهم شدن به اینکه ما کانالی برای صادرات گاز روسیه هستیم، کاملاً ناعادلانه است.» دنیس ساکوا، کارشناس انرژی در شرکت سرمایه‌گذاری «دراگون کپیتال»، گفته اگر روسیه این توافق را بپذیرد، صرفاً برای حق‌العمل ترانزیت نیست. او می‌افزاید: «روسیه کارش تولید و فروش گاز است. انتقال گاز از آذربایجان، منافع تجاری چندانی برای روسیه نخواهد داشت.»

ولادیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین، تأیید کرده که کی‌یف در حال مذاکره با آذری‌هاست، اما گفته این طرح فقط یک گزینه از بین چند گزینه است. چرنیشوف می‌گوید گزینه دیگر این است که تاجران اتحادیه اروپا، گاز را در مرز اوکراین-روسیه بخرند که این موضوع اوکراین را به شرکت گازپروم روسیه نزدیک‌تر می‌کند. او می‌گوید: «طرح پیشنهادی گاز آذربایجان قابل اتکاتر است، چون آنها تولید گاز دارند و می‌توانند آن را به اروپا بفرستند. در حالی که تاجران اتحادیه اروپا، فقط به عنوان یک پل ارتباطی برای انتقال گاز روسیه عمل خواهند کرد.»

بعد از آغاز جنگ روسیه و اوکراین در سال ۲۰۲۲، کی‌یف به قراردادش با گازپروم که در سال ۲۰۱۹ مورد توافق قرار گرفته بود پایبند بود و اجازه داد گاز روسیه از طریق این کشور به اروپا برسد. دلیلش هم حمایت از اتحادیه اروپا بود، چون مسکو تأمین گاز به اروپا را از مسیرهای دیگر قطع کرد.

کی‌یف هر سال ۱ میلیارد دلار بابت حق‌العمل ترانزیت گاز دریافت می‌کند، اما به گفته «سرهی ماکاگون»، مدیر عامل سابق سیستم ترانزیت اوکراین، بیشتر این مبلغ صرف نگهداری و پشتیبانی از زیرساخت‌های انتقال گاز می‌شود. اما این انتقال، برخلاف درخواست‌های اوکراین به متحدان غربی برای اعمال تحریم علیه سوخت روسیه، سالانه حدود ۵ میلیارد دلار به خزانه جنگ مسکو اضافه کرده است.

آذربایجان توافق کرده صادرات گازش به اتحادیه اروپا را تا سال ۲۰۲۷ دو برابر کند. اما بدون توافق بر سر قراردادهای بلندمدت، باکو نمی‌تواند تأمین مالی لازم برای حفاری عمیق‌تر در دریای خزر و استخراج گاز مورد نیاز در راستای تحقق این هدف را انجام دهد. چرنیشوف می‌گوید بعید است چنین توافقی تا ماه‌های آینده صورت گیرد، اما حفظ جریان انتقال گاز از خط لوله‌های اوکراین به کشورهای اروپایی، برای برنامه‌های آینده صادرات گاز این کشور درگیر در جنگ، مهم و حیاتی است.

یک دیپلمات اتحادیه اروپا گفته، زمستان سخت یا افزایش تقاضا برای گاز مایع طبیعی در آسیا، که تا حدی جایگزین اروپا در واردات گاز شده، می‌تواند موقعیت را حساس کند. ماکاگون معتقد است تلاش برای ادامه واردات بی‌سروصدای گاز از روسیه، احتمالاً تحت فشار سیاستمداران طرفدار روسیه در کشورهای همسایه اتحادیه اروپا و همچنین در راستای منافع تجار، صورت می‌گیرد. او می‌گوید: «روسیه دوست دارد جایگاهش را در بازار گاز اروپا از طریق اسلواکی و مجارستان، حفظ کند. روس‌ها می‌خواهند در این کشورها حضور داشته باشند تا از نیروهای سیاسی طرفدار روسیه حمایت کنند.»