پایگاه خبری – تحلیلی ایراسین: در عصر حاضر، چالش‌های زیست‌محیطی و نیاز به منابع پایدار، صنایع را به سمت تغییرات اساسی سوق داده است. شرکت فولاد مبارکه، به عنوان یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان فولاد در ایران، با درک این نیازها، واحد فرآوری ضایعات فلزی خود را به عنوان یک الگوی موفق در اقتصاد چرخشی معرفی کرده است. این واحد با هدف تأمین پایدار قراضه‌های فلزی و کاهش وابستگی به خرید از منابع خارجی، در سال‌های اخیر به بهبود فرآوری و توسعه زیرساخت‌ها پرداخته و با اجرای پروژه‌های نوآورانه، به دنبال کاهش آلایندگی و افزایش بهره‌وری است.

در سال ۱۴۰۳، این واحد با کاهش خرید قراضه و افزایش استفاده از منابع داخلی، موفق به آماده‌سازی ۴۹۰ هزار تن قراضه برای مصرف در کوره‌ها شده است. همچنین، پروژه‌های زیرساختی و تحقیقاتی در دست اجرا، نشان‌دهنده عزم راسخ این شرکت برای تحقق اهداف توسعه پایدار و بهبود کیفیت محیط زیست است. در ادامه، در گفتگو با ابراهیم روح‌اللهی، رئیس فرآوری ضایعات فلزی فولاد مبارکه به بررسی جزئیات این اقدامات و چالش‌های موجود در مسیر پیشرفت خواهیم پرداخت

مأموریت واحد فرآوری ضایعات فلزی شرکت فولاد مبارکه چیست؟

مأموریت اصلی واحد فرآوری ضایعات فرایندی، تأمین پایدار قراضه فلزی مورد نیاز کوره‌های قوس الکتریکی با استفاده از قراضه‌های داخلی است. این واحد مأموریت دارد دپو ضایعات ایجاد شده را از طریق ایجاد زیرساخت‌ها، فرآوری کرده و برای مصرف داخلی آماده نماید. همچنین آماده سازی و تسهیل در فروش قراضه به مشتریان بیرونی، دیگر مأموریت این واحد است. در این راستا سال گذشته اقدامات مهمی در واحد انجام شد.

در خصوص فرآوری و تأمین قراضه فلزی، چه اقداماتی در سال‌های اخیر صورت گرفته است؟

در سال‌های ۱۴۰۱، ۱۴۰۲ و ۱۴۰۳، سالانه حدود ۱۰۰ هزار تن قراضه خریداری شده که ارزش آن حدود ۲ هزار میلیارد تومان است. با توجه به اینکه شرکت فولاد مبارکه خود تولیدکننده قراضه است، تصمیم گرفته شد خرید قراضه فلزی کاهش یافته و حتی حذف شود و تمرکز بر استفاده از قراضه سبک داخلی قرار گیرد. بر این اساس، میزان خرید در سال ۱۴۰۲ به ۷۵ هزار تن و در سال ۱۴۰۳ به حدود ۲۳ هزار تن کاهش یافت. برای سال جاری ۱۴۰۴ برنامه داریم شرکت را از خرید قراضه بی‌نیاز کنیم تا تأمین آن از منابع داخلی صورت پذیرد. در سال ۱۴۰۳، با اقداماتی که انجام شد، مصرف قراضه در مقایسه با سال قبل ۵۰ هزار تن افزایش و میزان قراضه خریداری شده نسبت به سال قبل ۵۰ هزار تن کاهش یافت که این امر نشان‌دهنده افزایش تأمین و فرآوری قراضه داخلی است.

میزان قراضه آماده‌سازی شده برای مصرف در کوره‌ها در سال گذشته چقدر بوده است؟

در سال گذشته (۱۴۰۳)، حدود ۴۹۰ هزار تن قراضه برای مصرف در کوره‌ها آماده‌سازی و تحویل شده است. این مقدار قراضه نسبت به سال قبل از آن حدود ۵۰ هزار تن افزایش یافته است.

مهم‌ترین اقدامات انجام شده در سال ۱۴۰۳ توسط واحد فرآوری ضایعات فرآیندی شرکت فولاد مبارکه در حوزه توسعه زیرساخت‌های فلزی چه بوده است؟

موضوع توسعه زیرساخت‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، در حوزه فرآوری قراضه، توسعه متناسبی در بخش زیرساخت‌های فراوری قراضه همزمان با توسعه‌های نواحی تولیدی فولاد مبارکه صورت نگرفته به این معنا که زیرساخت‌ها در نواحی تولیدی توسعه یافته‌اند، اما نه تنها تغییر و تحول ساختاری و زیرسازی در حوزه قراضه صورت نگرفته است بلکه می‌توان گفت روند تغییرات منفی هم بوده است. از این رو، توسعه زیرساخت‌های فرآوری، جز برنامه‌های اصلی ما بوده و هست. در این راستا، چند اقدام مهم انجام شده است.

برش قراضه، به ویژه قراضه‌های سنگین، با تولید فیوم و غبار همراه است که این مسئله، چالش‌های زیست‌محیطی را به همراه دارد. بر همین اساس، پروژه‌ای تعریف شد تا برشکاری در فضای بسته انجام شده و غبار حاصل از برش توسط غبارگیرها جذب و از انتشار غبار در فضای عمومی جلوگیری گردد. سال گذشته پروژه اتاقک برش پس از بازدیدهایی از فولاد خوزستان و شرکت‌های دیگر کلید خورد و اسناد مناقصه تهیه و برنده مشخص شده است و امیدواریم که کار هرچه سریع‌تر وارد فاز اجرا شود. با اجرای این پروژه، ظرفیت فرآوری قراضه سنگین ما حدود ۵۰ تا ۶۰ هزار تن افزایش خواهد یافت.

از دیگر پروژه‌های مهم و زیرساختی، جابجایی مسیر لوله‌های سیالات اکسیژن-متان و هوای فشرده و نیتروژن در کارگاه برش می‌باشد که در سال ۱۴۰۳ کلید خورده است و انشاله در سال ۱۴۰۴ پایان می‌پذیرد.

پروژه زیرساختی دیگر ما سالن پوشیده مجهز به جرثقیل ۱۲۰ تن بمنظور تخلیه ته تاندیش های ۶۰ تنی است؛ این پروژه نیز سال ۱۴۰۳ شروع شده است و امیداست در سال ۱۴۰۴ اجرایی شود.

پر چالش‌ترین قراضه و پسماند فلزی فولادمبارکه خرسک است که در فولادسازی تولید می‌شود. این نوع قراضه در واقع ته پاتیل به جا مانده در انتهای فرایند ریخته گری است که مخلوطی از ذوب و سرباره است. در روش کنونی ته پاتیل‌ها در ظرف سرباره تخلیه می‌شوند و تا پرشدن ظرف سرباره این کار ادامه می‌یابد و بعضاً به تا ۷ بار می‌رسد.پس از انتقال و تخلیه ظرف سرباره در حوضچه‌های سرباره، اشکال حجیم و سنگینی به نام خرسک تولید می‌شود. برای فراوری خرسک باید آنها را به قطعات کوچک‌تر برش داد و سرباره‌ها را از آن جدا کرد که فعالیتی سخت همراه با آلایندگی شدید بوده که تنها با برش با اکسیژن مقدور است و به دلیل آلایندگی بسیار انجام آن بدون زیر ساخت‌های همراه با غبارگیر مجاز نیست که به آن و پروژه در دست اقدام اشاره شد.

از سال گذشته کانسپت یا مفهومی در دستور کار قرار گرفت مبنی بر اینکه باید در بدو کار از تشکیل این خرسک های حجیم جلوگیری کنیم. به عبارت دیگر تا قبل از انجماد مخلوط ذوب و سرباره آنها را به قطعات کوچک‌تر تبدیل کنیم تا پس از انجماد نیاز به برشکاری نداشته باشند یا به حداقل برسند، زدودن سرباره تسهیل شود و جنبه‌های زیست محیطی فراوری آن مرتفع گردد. در این خصوص اسناد مناقصه تهیه گردید و از چندین شرکت نیز پیشنهادهایی دریافت کردیم که امیدواریم امسال فاز اول ان عملیاتی گردد.

سال گذشته ۴۹۰ هزار تن بوده و برای سال جاری ۵۲۰ هزار تن هدف‌گذاری شده است. از سوی دیگر، تسهیل فروش نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. تحقق این اهداف نیازمند همکاری واحدهای داخلی و تعامل با ارگان‌های بیرونی مانند سازمان حفاظت محیط زیست و مصرف‌کنندگان مختلف است.

در حوزه تحقیق و توسعه و نوآوری چه اقداماتی انجام شده است؟

حوزه دیگری که در راستای اقتصاد چرخشی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، فعالیت‌های تحقیق و توسعه و نوآورانه است که از طریق تعریف پروژه‌های تحقیقاتی و تعامل با شرکت‌های دانش‌بنیان و دانشگاه‌ها، به دنبال یافتن راهکارهایی برای مدیریت پسماندها هستیم. در اصطلاحات تخصصی، سه واژه کلیدی وجود دارد: پروداکت (Product) به معنای محصول، ویست (Waste) به معنای پسماند و ضایعات و بای‌پرووداکت (By-product) به معنای محصول جانبی و محصول ثانویه. مفهوم این واژه آن است که به عنوان مثال، در کارخانه تولید فولاد، هدف اصلی تولید فولاد است، اما در این فرآیند، ممکن است محصولات دیگری نیز تولید شوند که فولاد نیستند، اما محصولاتی هستند که یا به طور کامل و بدون فرآوری قابل استفاده هستند یا با اندکی فرآوری قابلیت بازگشت به چرخه تولید را دارند یا اینکه با اندکی فرآوری در مکان‌هایی خارج از مجتمع فولاد کاربرد دارند و می‌توانند مفید باشند.

این نوع کالا را نباید پسماند نامید، این در حالی است که مفهوم محصول جانبی در فرهنگ کاری ما چندان جا نیفتاده است، اما در فرهنگ خارجی، این عبارت رایج است و نگرش مثبتی نیز نسبت به آن وجود دارد، زیرا موضوعی است که می‌تواند درآمدزایی داشته باشد و در راستای اقتصاد پایدار و اقتصاد چرخشی کاربرد داشته باشد. این موضوع نسبتاً جدید است و بسترهای کار در این حوزه نیازمند نوآوری و تحقیق و توسعه است، زیرا اقتصاد چرخشی بر پایه نوآوری استوار است. به عنوان مثال، ما برای بسیاری از موارد، خط تولید مشخصی نداریم و باید به سمت فضاهای نوآورانه حرکت کرده و آن‌ها را ابداع و عملیاتی کنیم.

عملکرد این واحد چه منافعی را برای سازمان به همراه داشته است؟

اقداماتی انجام شده است که هم منافعی را برای سازمان ایجاد کرده و هم از بروز برخی هزینه‌ها جلوگیری به عمل آورده است. به عنوان مثال، جلوگیری از خرید قراضه فلزی، به معنای صرفه‌جویی در حدود ۲ همت هزینه است که خود نوعی منفعت محسوب می‌شود.

آیا تولید قراضه داخلی فولاد مبارکه به اندازه مصرف آن هست؟

بله، تولید قراضه در داخل شرکت تا حدودی بیشتر از میزان مصرف است و به دلیل عدم امکان استفاده از برخی اقلام در سال‌های گذشته، دپوهای بزرگی نیز وجود دارد که به دلیل مسائل مربوط به زیرساخت‌ها و سختگیرانه‌تر شدن قوانین زیست‌محیطی، قابل استفاده نیستند. در حال حاضر، سازمان حفاظت محیط زیست به سادگی اجازه فرآوری این اقلام را به هر شکل ممکن نمی‌دهد، زیرا فرآوری آن‌ها مستلزم رعایت مقررات زیست‌محیطی را رعایت کنیم. به عنوان مثال، در حوزه خرسک، حدود ۸۰۰ هزار تن دپوی خرسک وجود دارد، زیرا قوانین زیست‌محیطی اجازه فرآوری آن را نمی‌دهند. با این حال، طی دو سال گذشته، تلاش‌هایی در زمینه فروش این اقلام صورت گرفته و میزان فروش افزایش یافته است.

قوانین، اجازه برشکاری در فضای باز را نمی‌دهند و سازمان حفاظت محیط زیست اعلام کرده است که برشکاری تنها در صورتی مجاز است که از انتشار غبار در فضای آزاد جلوگیری شود. رعایت قوانین زیست‌محیطی، خواست قلبی ما نیز هست، زیرا ما خود نیز از این محیط استفاده می‌کنیم و جدای از جامعه نیستیم و همواره بر رعایت این موارد تأکید داریم. به عنوان مثال، پروژه‌ای برای نصب غبارگیر و اتاقک برش تعریف شده است که ۲۵۰ میلیارد تومان هزینه در بر دارد، اما مجتمع فولاد مبارکه با تقبل این هزینه، در راستای کاهش آلودگی محیط زیست گام برداشته است. همان‌طور که اشاره شد، پروژه‌های تحقیقاتی متعددی در دست اجرا داریم و انتظار می‌رود که این پروژه‌ها به مرحله اجرا درآمده و نتایج آن‌ها در عمل مشاهده شود.

واحد فرآوری ضایعات فرآیندی در سال گذشته با چه چالش‌های اساسی روبرو بوده است؟

چالش‌های پیش روی این واحد، هم از درون و هم از بیرون سازمان ناشی می‌شدند. مهم‌ترین چالش در داخل سازمان، عدم چابکی ساختار است. فاصله بین ایجاد درخواست تا تأیید آن و شناسایی پیمانکار یا خریدار بسیار طولانی است. وجود ایستگاه‌های کنترل کننده متعدد، از زمان ثبت درخواست تا زمان فروش یا معرفی پیمانکار، موجب اتلاف وقت می‌شود. این عدم چابکی سازمان، گاهی اوقات منجر به ضرر نیز می‌شود. به عنوان مثال، فروش قراضه فلزی در فصل زمستان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، زیرا در این فصل، محدودیت‌های مربوط به گاز طبیعی، موجب کاهش تولید آهن اسفنجی شده و شرکت‌های نیازمند به این محصول، به سمت خرید قراضه روی می‌آورند و نباید این فرصت را از دست داد.

در همین دوره، چالش مصرف داخلی نیز وجود دارد و کارکنان این واحد باید تلاش مضاعفی را برای مدیریت این شرایط به کار گیرند. از ۱۲ ماه سال، ۲۸۰ هزار تن قراضه در ۳ ماه به کوره‌ها شارژ شده است و ۲۰۰ هزار تن در ۹ ماه، که این امر نشان‌دهنده اهمیت تلاش و هوشیاری بیشتر در این دوره طلایی برای جلوگیری از دست دادن بازار است. عدم چابکی ساختار سازمانی، مانع از تحقق کامل اهداف می‌شود.

از لحاظ بیرونی، یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها، مسائل و محدودیت‌های زیست‌محیطی است. به این معنا که امکان فروش قراضه به همه شرکت‌های متقاضی وجود ندارد. با وجود تمایل و امکانات لازم برای فروش، سازمان حفاظت محیط زیست بر اساس قوانین زیست‌محیطی، اجازه این کار را نمی‌دهد. البته این موضوع، به منزله مخالفت با قوانین نیست، بلکه چالشی است که با گذشت زمان، فرهنگ‌سازی و تطبیق شرکت‌ها با قوانین زیست‌محیطی، به تدریج برطرف خواهد شد.