به گزارش خبرنگار ایراسین، مسئولیت اجتماعی در قالب آکادمیک به سرفصل‌ها و مقاله‌های دانشگاهی ورود پیدا کرده است که ابعاد مختلف آن را به لحاظ علمی و اقتصادی و اجتماعی بررسی شود. در این میان مسئولیت اجتماعی در دیدگاه کلان اقتصادی باید همراه با سود و منفعت همراه باشد در حالی که از ابعاد اجتماعی و فرهنگی نیز باید سوددهی به جامعه پیرامونی، مردم و به ویژه محیط زیست را داشته باشد. برای بررسی دقیق ابعاد مختلف مسئولیت اجتماعی با سهیل نظرپور استادیار اقتصادی دانشگاه گفت و گو کردیم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید؛

دیدگاه‌های علمی و اقتصادی مسئولیت اجتماعی چه تفاوت‌هایی با یکدیگر دارند؟

در دانشگاه دو دیدگاه وجود دارد؛ یک نگاه پوزیتیویستی بوده که بر مبنای آن علم بر اساس خوب‌ها و بدها صحبت نمی‌کند اما با نگاه دیگر یعنی نگاه هنجاری، به هست‌ها و نیست‌ها کاری نداشته و می‌خواهیم بگوییم بایدها و نبایدها چیست. در این نگاه شرکت‌ها در قبال جامعه مسئول هستند.

زمانی که از مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها صحبت می‌کنیم، در واقع به سود، مردم و زمین اشاره می‌کنیم. آن چیزی که در دانشگاه درس می‌دهیم این است که شرکت به دنبال سود است اما در نگاه مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها، دو ضلع مردم و زمین نیز وجود دارد و شرکت‌ها در قبال جامعه و کره زمین نیز مسئول هستند.

در اقتصاد زمانی که از نظر آکادمیک به مسئولیت اجتماعی نگاه می‌کنیم، به دلیل وجود نگاه پوزیتیویستی چالش‌های زیادی وجود داشته و عموماً پذیرفته نمی‌شود که یک بنگاه اقتصادی مسئولیتی فراتر از سود خود داشته باشد.

آیا یک شرکت به عنوان یک شهروند اجتماع در قبال جامعه مسئولیت خاصی دارد یا تنها باید به مصرف‌کنندگان، کارمندان و سهامداران خود باید پاسخگو باشد؟

اگر یک شرکت را به عنوان یک شهروند اجتماعی ببینیم، مسئله اخلاق و حقوق مطرح می‌شود. در این حوزه سه لایه وجود دارد که معمولاً بنگاه‌ها به لایه‌های بالاتر نمی‌رسند؛ لایه پایین لایه حقوقی بوده و بر اساس آن کاری خلاف قانون و آسیب‌زا برای دیگران انجام نمی‌شود. سطح بالاتر از آن مداخله و ورود به آسیب دیگران به شخص ثالث است و در سطح آخر علاوه بر دو سطح پیشین، برداشتن گام به جلو وجود دارد.

مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها به شکلی نوع‌دوستی این شهروندان اجتماعی است. در ادبیات آکادمیک دو مدل مسئولیت اجتماعی برای شرکت‌ها تعریف شده است؛ مدل اول قرارداد اجتماعی و مدل دوم منفعت فردی است.

تفاوت این دو مدل مسئولیت اجتماعی شرکتی در چیست؟

مدل قرارداد اجتماعی مانند نوع‌دوستی خالص بوده و شرکت یا بنگاه بدون در نظر گرفتن سود، مسئولیت اجتماعی انجام می‌دهد. معمولاً شرکت‌ها و بنگاه‌هایی این مدل از مسئولیت اجتماعی را انجام می‌دهند که متکی به فرد بوده و انسانی خیر در رأس آن شرکت وجود دارد.

در مدل منفعت فردی که در دنیا عموماً آن را مشاهده می‌کنیم، مسئولیت‌های اجتماعی شرکت‌ها در نهایت می‌خواهد منفعت بنگاه یا شرکت را تضمین کند. به عنوان مثال سرمایه‌گذاری شرکتی در حوزه انرژی‌های سبز که تنها به دلیل سود انجام شده است.

به نظر شما در ایران عمل به مسئولیت اجتماعی با چه چالش‌هایی مواجه است؟

خیل قوانین متکثر بدون متولی واحد در حاکمیت مانند سند ملی کار شایسته، قانون حمایت از حقوق مصرف‌کنندگان، قانون اساسنامه شرکت ملی نفت ایران و قانون برنامه ششم توسعه از جمله این چالش‌ها است.

ضمانت اجرایی ضعیف به خصوص در حوزه محیط زیست، نبود قوانین در محورهای نوظهور مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها مانند حریم خصوصی مصرف‌کنندگان و شفافیت، ضعف در مشوق‌ها مانند مشوق‌های مالیاتی، سوءاستفاده سیاسی و اجتماعی از مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها و سبزشویی و پول‌شویی نیز از دیگر چالش‌های مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها در ایران است.

در گذشته در کسب‌وکارهای سنتی ایران، ناخودآگاه به مسئولیت اجتماعی توجه می‌شد اما در سطح کلان خصوصاً در دهه‌های اخیر این موضوع کمتر اتفاق افتاده است.