نمایشگاه‌های تخصصی فولاد مانند متافو، همواره به‌عنوان سکویی برای تبادل فناوری، ایجاد شبکه‌های تجاری و نمایش دستاوردهای صنعتی قلمداد شده‌اند. اما در سال‌های اخیر با فشار تحریم‌های اقتصادی، محدودیت منابع انرژی و کاهش محسوس تولید فولاد، پرسش‌هایی جدی در مورد کارآمدی این رویدادها مطرح است. نمایشگاه‌های تخصصی صنعتی به‌ویژه در بخش فولاد، یکی از ابزارهای کلیدی توسعه صنعتی‌اند. آنها نه‌تنها به شرکت‌ها اجازه می‌دهند تا محصولات، فناوری‌ها و خدمات جدید خود را معرفی کنند، بلکه بستری برای گفت‌وگوهای تجاری، مذاکرات B2B، یافتن شریک استراتژیک و انتقال دانش فنی، گشودن بازارهای صادراتی جدید و کاهش هزینه‌های مبادله از طریق تعاملات رودررو فراهم می‌آورند. اما این کارکردها وقتی اهمیت واقعی پیدا می‌کند که وضعیت تولید و بازار به لحاظ اقتصادی و زیرساختی مناسب باشد. در شرایط فعلی ایران، این پیش‌فرض‌ها به چالش کشیده شده‌اند. نگارنده به عنوان عضوی از خانواده بزرگ فولاد کشور، هرگز منکر اهمیت ذاتی گردهمایی‌های صنفی نبوده و نیست، اما آنچه این روزها تحت عناوین نمایشگاه و یا سلسله رویدادهای زنجیره‌ای در صنعت فولاد شاهد آن هستیم، بجای آنکه پیشرانِ توسعه باشند، به تدریج کارکرد واقعی خود را از دست داده و به کارزاری برای نمایش تجملات بصری یا به تعبیری «فشن‌شوی صنعت فولاد» بدل شده‌اند. جایی که رقابت بر سرِ متراژ غرفه، معماری سازه‌ها و گل‌آرایی‌های اغراق‌آمیز، بر دغدغه‌های فنی و راهکارهای عبور از بحران پیشی گرفته است.

تراژدی تولید در آینه آمار برگزاری پرهزینه و پرتعداد این رویدادها در حالی صورت می‌پذیرد که صنعت فولاد ایران یکی از سخت‌ترین ادوار حیات خود را تجربه می‌کند. بر اساس گزارش انجمن جهانی فولاد، تولید فولاد کشور در نه ماه نخست سال ۲۰۲۵ میلادی با کاهش ۲.۷ درصد مواجه شده است. علت عمده این افت، محدودیت در تأمین برق و گاز واحدهای فولادی است، این امر به‌ویژه بر واحدهای متوسط و کوچک خصوصی فشار بیشتری وارد کرده است.

یکی از نقدهای جدی به نمایشگاه متافو و نمایشگاه‌های مشابه این است که هزینه‌های مرتبط با غرفه‌سازی، دکور، گل‌آرایی و تشریفات، به‌شدت افزایش یافته‌اند. این هزینه‌ها، در شرایطی که تولیدکنندگان صنعتی تحت فشار تأمین انرژی، نقدینگی و بازار هستند، به عنوان بار مالی اضافی تلقی می‌شود، منابعی که می‌توانستند صرف سرمایه‌گذاری در بهبود بهره‌وری، نوسازی ماشین‌آلات یا تحقیق و توسعه شوند.

درحالیکه اهداف اصلی نمایشگاه‌های تخصصی باید بر تبادل دانش، توسعه فناوری و تجارت متمرکز باشد، بخش قابل‌توجهی از انتقادها به جنبه «نمایشی» نمایشگاه‌ها بازمی‌گردد. وقتی شرکت‌هایی با تاکید بر ظاهر غرفه یا حضور تشریفاتی شرکت می‌کنند، ممکن است اهداف اصلی صنعتی به حاشیه رانده شود. شرکت‌ها ناچارند برای حفظ پرستیژ و عقب نماندن از رقبای هم‌تراز، تن به حضور در تمامی این رویدادها بدهند، حتی اگر تحلیل‌های هزینه فایده (Cost-Benefit Analysis) نشانگر عدم بازدهی باشد.

یکی دیگر از نقدهای بنیادین وارد بر ساختار فعلی، فقدان استراتژی در زمان‌بندی و مکان‌یابی رویدادهاست. ترافیک رویدادهای فولادی به حدی فشرده شده که عملاً فرصتی برای تنفس و پیگیری مذاکرات قبلی باقی نمی‌ماند.

متالکس اصفهان، تبریز متافو، سمپوزیوم فولاد کیش، متافو تهران و بزودی جشنواره و نمایشگاه ملی فولاد ایران، این فشردگی زمانی باعث شکل‌گیری پدیده‌ای شده است که می‌توان آن را به «دید و بازدیدهای نوروزی» تشبیه کرد. جامعه آماری بازدیدکنندگان و غرفه‌داران در تمامی این رویدادها تقریباً ثابت است. گویی فعالان صنعت همانند ایام عید، به صورت چرخشی از یک سالن به سالن دیگر و از یک شهر به شهر دیگر نقل مکان می‌کنند تا با همان دوستان و رفقای قدیمی دیدار تازه کنند. وقتی به دلیل تحریم‌های ظالمانه بین‌المللی و محدودیت‌های ارتباطی، حضور هیئت‌های تجاری خارجی و سرمایه‌گذاران بین‌المللی (حتی از کشورهای منطقه) در حداقل ممکن است، برگزاری این تعداد نمایشگاه داخلی چه آورده‌ای جز تکرار مکررات دارد؟ آیا جز این است که ما در یک چرخه بسته، مشغول بازاریابی برای یکدیگر هستیم؟ این موضوع بازده اقتصادی نمایشگاه‌ها را کاهش می‌دهد و آنها را از یک ابزار استراتژیک توسعه صنعتی، به یک «جشنواره تشریفاتی» تقلیل می‌دهد.

چند پیشنهاد راهبردی به منظور بازتعریف و بهینه‌سازی نمایشگاه‌های فولاد:

۱. تدوین تقویم متحد و هماهنگ رویدادها

ایجاد یک تقویم ملی برای نمایشگاه‌های فولاد به منظور جلوگیری از تداخل، تکرار و موازی‌کاری رویدادها. این تقویم می‌تواند زیرنظر یک نهاد صنفی یا دولتی ذی‌صلاح مدیریت شود و به شرکت‌کنندگان امکان برنامه‌ریزی بهتر بدهد.

۲. تمرکز بر محتوای فنی علمی

کاهش تاکید بر جنبه‌های ظاهری (غرفه‌سازی پرزرق‌وبرق) و ارتقای محتوای علمی نمایشگاه‌ها، برگزاری کنفرانس‌ها، کارگاه‌های تخصصی، پنل‌های فنی، ارائه مقالات صنعتی و پژوهشی، نشست با دانشگاه‌ها و شرکت‌های نوآور.

۳. مدل مالی پایدار و اثربخش‌تر

بازنگری در ساختار هزینه شرکت در نمایشگاه، تخصیص تسهیلات به شرکت‌های تولیدی کوچک و متوسط، مدل حمایت مالی برای شرکت‌هایی که بهبود فناوری و نوآوری را دنبال می‌کنند و تعریف شاخص‌های موفقیت ( KPIs) نمایشگاه بر اساس قراردادهای تجاری، پروژه‌های فناوری و همکاری‌های بلندمدت.

۴. گزارش‌دهی شفاف و ارزیابی اثرات نمایشگاه

پس از هر رویداد نمایشگاهی، باید یک گزارش ارزیابی اثرات ( impact assessment) منتشر شود که نشان دهد نمایشگاه چگونه در توسعه بازار، افزایش فروش، قراردادهای جدید یا انتقال فناوری تأثیر گذاشته است. این گزارش‌ها می‌تواند به تصمیم‌گیری‌های آینده کمک کرده و اعتبار نمایشگاه را افزایش دهد.

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

در شرایطی که صنعت فولاد ایران با فشارهای جدی اقتصادی و زیرساختی از جمله محدودیت تأمین انرژی و کاهش تولید مواجه است، مدل سنتی نمایشگاه‌های بزرگ فولاد مانند متافو نیازمند بازبینی جدی است. اگر نمایشگاه‌ها بخواهند بار دیگر به عنوان محرک رشد صنعتی و نه صرفاً جشنواره تشریفاتی باقی بمانند، باید بر محتوای راهبردی تمرکز کنند، هزینه‌ها را به سمت ارزش‌آفرینی مؤثر هدایت کنند و با تقویم منسجم‌تر و شفاف، مسیر همکاری و توسعه را برای شرکت‌های تولیدی هموار سازند. بدون چنین بازتعریفی، نمایشگاه‌ها ممکن است بیشتر شبیه «نمایش قدرت» باشند تا «پلتفرمی برای توسعه پایدار». اما با رویکردی متعهدانه به محتوای فنی، شفافیت مالی و ارزیابی اثرگذاری، اینگونه نمایشگاه‌ها به عنوان نیرویی محرک در ارتقای رقابت‌پذیری، نوآوری و صادرات صنعت فولاد ایران می‌توانند دوباره به جایگاه حقیقی خود بازگردد. رویدادی که در آن به جای رقابت بر سرِ ارتفاع غرفه، رقابت بر سرِ ارائه تکنولوژی‌های کاهش مصرف انرژی و راهکارهای نوین مالی باشد. نمایشگاه باید آینه‌ای از اقتدار تولید باشد، نه سرپوشی پر زرق و برق بر مشکلات زیرساختی که امروز گلوی صنعت فولاد را می‌فشارد.

‌*مدیرعامل و نایب رئیس هیأت مدیره شرکت نورد فولاد زرین شهرکرد