به گزارش ایراسین، رقابت جهانی بر سر مواد معدنی حیاتی اکنون به بخش کمتر جالب زنجیره تأمین فلزات رسیده است. ضایعات آلومینیوم شاید در نگاه اکثر افراد یک «کالای استراتژیک» به نظر نرسد، اما ماروش سفکوویچ، کمیسر اتحادیه اروپا در امور تجارت، آن را دقیقاً چنین می‌داند. بیش از یک میلیون تن ضایعات آلومینیوم در سال از اتحادیه اروپا خارج می‌شود که عمدتاً به شکل صادرات است.

کمیسیون اروپا در حال آماده‌سازی آنچه سفکوویچ آن را «اقدام متوازن» خوانده، است تا اطمینان حاصل شود بخش بیشتری از مواد قابل بازیافت در داخل اروپا باقی بماند.

انجمن صنعتی «European Aluminium» ایالات متحده را مقصر این خروج ضایعات می‌داند و معتقد است تعرفه‌های وارداتی آمریکا باعث ایجاد اختلاف قیمت شده و ضایعات اروپایی را به سمت بازار آمریکا سوق می‌دهد. در مقابل، انجمن آلومینیوم آمریکا نیز نگران خروج ضایعات است اما چین را مسئول می‌داند و خواستار «کنترل صادراتی هوشمند و هدفمند» شده است.

به این ترتیب، رقابت جهانی بر سر ضایعات آلومینیوم آغاز شده است.

ضایعاتی با ارزش استراتژیک

ضایعات فلزی برای سیاست‌گذاران اروپایی اهمیت استراتژیک دارد، زیرا در مرکز سیاست صنعتی اتحادیه اروپا قرار گرفته و نقطه تلاقی اهدافی چون اقتصاد چرخشی، کاهش کربن و خوداتکایی صنعتی است.

اروپا هدف‌گذاری کرده تا تا سال ۲۰۳۰، ۲۵ درصد از نیاز خود به مواد معدنی حیاتی را از طریق بازیافت تأمین کند.

آلومینیوم در حال حاضر پیشتاز این هدف است؛ این فلز قابلیت بازیافت نامحدود دارد و ذوب مجدد آن تنها پنج درصد انرژی مورد نیاز برای تولید فلز اولیه را مصرف می‌کند، که منجر به کاهش قابل توجه ردپای کربنی می‌شود.

اهمیت ضایعات آلومینیوم به‌عنوان ماده اولیه برای تولیدکنندگان اروپایی طی سال‌های اخیر افزایش یافته است، زیرا بسیاری از کارخانه‌های ذوب منطقه تحت فشار بالای قیمت انرژی کاهش تولید داشته‌اند. تولید سالانه آلومینیوم اولیه در اروپا از سال ۲۰۱۱ تاکنون حدود یک‌چهارم کاهش یافته است.

نگرانی از خروج ضایعات آلومینیوم اروپا به آمریکا و آسیا

ظرفیت بازیافت آلومینیوم در اروپا اکنون در معرض تهدید قرار گرفته است؛ انجمن صنعتی «European Aluminium» تخمین می‌زند که حدود ۱۵ درصد از ظرفیت کوره‌های بازیافت اتحادیه اروپا به دلیل کمبود مواد اولیه بلااستفاده مانده است.

ضایعات آلومینیوم از تعرفه‌های وارداتی آمریکا برای فلز اولیه و محصولات نیمه‌ساخته معاف است، تعرفه‌ای که توسط دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور پیشین آمریکا، در ژوئن به ۵۰ درصد افزایش یافت. انجمن اروپایی آلومینیوم هشدار می‌دهد که این اختلاف قیمت و فرصت آربیتراژ باعث تسریع خروج ضایعات اروپایی به بازار آمریکا شده است.

آمار واردات آمریکا تا ماه جولای نشان می‌دهد که ارسال ضایعات از آلمان و اسپانیا به ویژه افزایش یافته است، اگرچه از پایه‌ای بسیار پایین. بزرگ‌ترین تأمین‌کنندگان ضایعات برای آمریکا همچنان مکزیک و کانادا هستند که به ترتیب ۵۳ و ۳۲ درصد از کل واردات را تشکیل می‌دهند.

با این حال، روند کلی قابل انکار نیست. مشاوران شرکت «Project Blue» محاسبه کرده‌اند که صادرات ضایعات آلومینیوم اروپا به کشورهای خارج از اتحادیه بین سال‌های ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۴ با نرخ رشد مرکب سالانه ۸.۹ درصد افزایش یافته است.

اهمیت نوع ضایعات

طبیعتاً همه چیز به نوع ضایعات مربوط است. اروپا و آمریکا سال‌ها است ضایعات با کیفیت پایین و پایان عمر مصرفی را صادر می‌کنند، زیرا ظرفیت داخلی تفکیک و بازیافت کاهش یافته است.

چین و هند که به شدت به مواد اولیه نیاز دارند، بزرگ‌ترین خریداران این ضایعات بوده‌اند. اگرچه سیاست سخت‌گیرانه چین در سال ۲۰۲۰ علیه واردات ضایعات کم‌کیفیت، مسیر ترانزیت را از طریق کشورهای مالزی و تایلند ایجاد کرد؛ جایی که ضایعات ارتقا داده می‌شوند و سپس به بازیافت‌کنندگان چینی ارسال می‌شوند.

اعلام اتحادیه اروپا مبنی بر عدم ممنوعیت کلی صادرات ضایعات، به نوعی تأیید می‌کند که اروپا قادر به پردازش تمام انواع ضایعات آلومینیوم تولیدی خود نیست.

ضایعاتی با نام‌های «Zorba» و «Twitch» اگرچه به نظر عجیب می‌آیند، در واقع به دسته‌های کمتر جذاب از مواد خردشده و مخلوط گفته می‌شود که اغلب از خودروهای پایان عمر به دست می‌آیند. این ضایعات پردازش دشوار و پرهزینه‌ای دارند، و همین موضوع باعث رشد تجارت آنها با کشورهایی شده است که توان بازیافت این مواد را دارند.

اهمیت ضایعات آلومینیوم برای ایران

آلومینیوم فلزی با قابلیت بازیافت نامحدود است و ذوب مجدد آن تنها حدود ۵ درصد انرژی تولید فلز اولیه را مصرف می‌کند. این موضوع، کاهش قابل توجه مصرف انرژی و کاهش انتشار کربن را به همراه دارد. ایران با توجه به منابع آلومینیوم بومی و صنایع تولیدی متعدد، فرصت بزرگی برای توسعه اقتصاد چرخشی و افزایش ارزش افزوده از ضایعات آلومینیوم دارد.

با وجود این، بسیاری از کارخانه‌های بازیافت داخلی ظرفیت محدود دارند و ضایعات وارد چرخه تولید نمی‌شوند. به عنوان مثال، بخش عمده ضایعات آلومینیوم خودروها، صنایع بسته‌بندی و لوازم خانگی هنوز به صورت پراکنده جمع‌آوری و فرآوری می‌شود و بازار صادرات نیز می‌تواند مواد ارزشمند را از کشور خارج کند.

فرصت‌ها برای ایران

با توجه به افزایش تقاضای جهانی برای آلومینیوم بازیافتی، ایران می‌تواند علاوه بر تأمین نیاز داخلی، به بازار صادراتی ضایعات ارزشمند دست یابد. توسعه صنایع فرآوری ضایعات آلومینیوم نه تنها موجب کاهش واردات فلز اولیه می‌شود، بلکه اشتغالزایی، کاهش آلایندگی و افزایش درآمد برای صنایع داخلی را به همراه دارد.

به بیان دیگر، نگاه ایران به ضایعات آلومینیوم باید توسعه‌محور و فرصت‌آفرین باشد؛ به جای دفع یا صادرات خام ضایعات، با استفاده از فناوری‌های نوین می‌توان این منابع را به محصولات استراتژیک و با ارزش افزوده بالا تبدیل کرد.