پایگاه خبری تحلیلی ایراسین؛ در قلب منطقه کیپ شمالی آفریقای جنوبی، معدن سنگ‌آهن Beeshoek سال‌ها به‌عنوان یکی از قدیمی‌ترین تأمین‌کنندگان مواد اولیه صنعت فولاد این کشور فعالیت می‌کرد؛ معدنی که نام آن با شرکت آرسلورمیتال (ArcelorMittal South Africa)، بزرگ‌ترین فولادساز داخلی، گره خورده بود. اما اکنون، پس از دهه‌ها همکاری، این معدن با تصمیمی سخت و کم‌سابقه به وضعیت «نگهداری و مراقبت» سپرده شد؛ یعنی فعالیت آن متوقف، کارگرانش در انتظار خروج و تجهیزاتش خاموش مانده‌اند.

علت؟ توقف خرید سنگ‌آهن از سوی تنها مشتری اصلی این معدن.

روایت یک توقف؛ از پایان قرارداد تا خاموش‌شدن معدن

ماجرا از جایی آغاز شد که قرارداد بلندمدت فروش سنگ‌آهن Beeshoek در ماه ژوئن به پایان رسید و ArcelorMittal، برخلاف انتظار، حاضر به تمدید سه‌ساله آن نشد. خریدها ابتدا ماه‌به‌ماه ادامه یافت، اما از ۲۷ ژوئیه کاملاً متوقف شد. کمی بعد، شرکت African Rainbow Minerals مالک مشترک معدن اعلام کرد ادامه فعالیت بدون قرارداد پایدار خرید، از نظر اقتصادی ممکن نیست. نتیجه، تعلیق عملیات و آغاز روند تعدیل بیش از ۶۰۰ کارگر رسمی بود.

بیانیه شرکت به روشنی می‌گفت: «در غیاب یک قرارداد مطمئن برای فروش، دیگر نمی‌توان از این معدن دفاع اقتصادی کرد.»

اینجا آفریقا نیست؛ اما این داستان برای ما هم آشناست...

این اتفاق تنها یک خبر خارجی نیست؛ بلکه روایتی است که بخش معدن و فولاد ایران می‌تواند در آینه آن خود را ببیند. چون شباهت‌ها متعدد و هشدار دهنده‌اند:

• در ایران نیز بسیاری از معادن کوچک و متوسط فقط به یک یا دو فولادساز بزرگ وابسته‌اند.
• اگر خرید این کارخانه‌ها کاهش یابد یا قیمت‌ها به‌صرفه نباشد، معدن عملاً با تعطیلی روبه‌رو می‌شود؛ همان‌طور که Beeshoek شد.
• شهرهای معدنی در ایران مانند بافق، زرند، طبس، سیرجان و خواف، به‌شدت تک‌صنعتی هستند. خاموش‌شدن معدن، خاموش‌شدن اقتصاد و زندگی مردم همان شهرهاست.

زنجیره‌ای که اگر یکی از حلقه‌هایش بایستد

آنچه در آفریقای جنوبی رخ داد، نشان داد وقتی یک حلقه از زنجیره معدن تا فولاد از کار بیفتد، همه بخش‌ها تحت‌تأثیر قرار می‌گیرند. امروز آرسلورمیتال با هزینه بالای انرژی، افت تقاضای داخل، مشکل حمل‌ونقل و واردات فولاد ارزان از چین دست‌وپنجه نرم می‌کند. این مشکلات باعث کاهش خرید از معدن شد و نتیجه، خاموش‌شدن Beeshoek بود.

در ایران نیز، نشانه‌های مشابه کم نیست:

• رکود ساخت‌وساز و افت تقاضای فولاد داخلی
• بحث‌های جدی درباره قیمت‌گذاری ارزی گاز صنایع فولادی
• کمبود ناوگان ریلی و افزایش هزینه حمل مواد معدنی
• کاهش امکان صادرات به‌دلیل تحریم و رقابت چین و ترکیه

اگر امروز نشنویم، فردا شاید دیر باشد

در ظاهر، تعطیلی یک معدن در آفریقای جنوبی ارتباطی با ایران ندارد. اما در واقع، Beeshoek مانند چراغ هشدار تابلو کنترل یک صنعت عمل می‌کند؛ چراغی که می‌گوید:

• بدون قراردادهای پایدار و شفاف بین معدن و فولاد، هیچ فعالیتی دوام ندارد.
• وابستگی تک‌مشتری، حتی برای معادن باسابقه، خطرآفرین است.
• زیرساخت فرسوده، نبود برنامه برای ارزش‌افزوده و خام‌فروشی، آینده معادن را تهدید می‌کند.

پایان ماجرا یا آغاز یک هشدار؟

Beeshoek اگرچه امروز تعطیل شده، اما پیام آن تازه آغاز راه است. این معدن نشان می‌دهد صنعتی که روی یک ستون بنا شود. یک خریدار، یک قرارداد، یک مسیر حمل یا یک سیاست انرژی دیر یا زود با کوچک‌ترین تغییر، فرومی‌ریزد.

این روایت از آفریقای جنوبی، روایتی برای ایران نیز هست؛ اگر بخواهیم بشنویم.