به گزارش خبرنگار ایراسین، در دنیای علم مواد، ترکیب سه ویژگی «استحکام بالا»، «چقرمگی یا انعطاف‌پذیری مناسب» و «پایداری درازمدت» همواره یک «مثلث ناممکن» محسوب می‌شد. مهندسان می‌دانستند هرچه فلز سخت‌تر شود، به‌طورمعمول شکننده‌تر هم می‌شود، اما پژوهشگران چینی با دستاوردی تازه، این قانون نانوشته را در هم شکستند. آن‌ها آلیاژی طراحی کرده‌اند که در عین سختی بالا، نه‌تنها شکننده نیست بلکه در برابر خستگی و تغییر شکل درازمدت نیز مقاوم می‌ماند، این دستاورد حاصل دهه‌ها پژوهش درباره رفتار درونی فولاد و نقش عیوب بلوری در انتقال تنش است، گروهی از دانشمندان به سرپرستی (لو) Lu در چین، با استفاده از فرایند «پیچش مکانیکی تناوبی» (cyclic mechanical twisting) توانسته‌اند ساختاری درون‌دانه‌ای به نام Gradient Dislocation Structure (GDS) ایجاد کنند؛ ساختاری سه‌بعدی از دیوارهای بسیار ظریف در مقیاس نانو که همچون دیوارهای ضدتصادف درون فلز عمل می‌کنند، این شبکه‌های میکروسکوپی فشار و تنش را پخش کرده و مانع تمرکز نیرو در یک نقطه می‌شوند؛ همان نقطه‌ای که در آلیاژهای معمولی باعث شروع ترک یا شکست است.
در آلیاژ جدید، هر بار که فلز تحت فشار یا بارگذاری تکرارشونده قرار می‌گیرد، ساختار درونی آن واکنش نشان می‌دهد و خود را بازآرایی می‌کند، دیواره‌های ضدتصادف نانومقیاس متراکم‌تر و منظم‌تر می‌شوند، درست همچون عضلاتی که با تمرین قوی‌تر می‌شوند. نتیجه این فرایند، فولادی است که نه‌تنها در برابر تغییر شکل مقاوم است بلکه با گذشت زمان و فشارهای بیشتر، مقاومت بالاتری پیدا می‌کند. پدیده‌ای که به آن «self-strengthening» یا خودتقویتی می‌گویند. این رفتار هوشمندانه موجب می‌شود یکی از بزرگ‌ترین دشمنان فلزات، یعنی خزش تناوبی (cyclic creep)، از بین برود. در محیط‌های پرحرارت و پرفشار همچون توربین‌ها یا خطوط لوله زیر دریا، خزش تناوبی علت اصلی شکست‌های ناگهانی است، اما آلیاژ GDS در آزمایش‌ها توانست فشارها و سیکل‌های بارگذاری بسیار بالاتر از حد تحمل آلیاژهای فعلی را بدون ترک یا گسیختگی تحمل کند؛ به بیان ساده‌تر، این فولاد «خسته نمی‌شود».
انقلاب صنعتی بدون سرمایه‌گذاری سنگین
شاید شگفت‌انگیزترین بخش ماجرا این باشد که تولید آلیاژ GDS به فناوری پیچیده یا سرمایه‌گذاری کلان نیاز ندارد، برخلاف فرایندهای پرهزینه‌ای چون چاپ سه‌بعدی فلزات یا ذوب مجدد تحت خلا، این روش تنها متکی به پیچش مکانیکی مکرر است؛ فرایندی مکانیکی که به‌راحتی در خطوط تولید موجود قابل اجراست، این سادگی، راه را برای صنعتی‌سازی سریع و کاربرد در مقیاس وسیع باز می‌کند؛ از قطعات موتور هواپیما گرفته تا لوله‌های انتقال نفت در اعماق دریا، همگی می‌توانند از این فناوری بهره‌مند شوند. مهندسان پیش‌بینی می‌کنند استفاده از GDS می‌تواند طول عمر قطعات بحرانی را چند برابر کرده و هزینه‌های نگهداری را به‌شدت کاهش دهد، این نوآوری نه فقط یک دستاورد علمی بلکه یک تحول اقتصادی است( راهی برای تولید فلزاتی با دوام بالا بدون نیاز به تغییر ترکیب شیمیایی پایه، تنها با مهندسی دقیق ساختار درونی).
گروه تحقیقاتی لو که از سال ۲۰۱۸ تاکنون چندین بار در مجله‌ی معتبر Science مقالات برجسته منتشر کرده، در حال تثبیت جایگاه چین به عنوان یکی از قدرت‌های نوظهور در علم مواد است، این کشور با تمرکز بر فناوری‌های نانوساختاری، به‌ویژه در حوزه‌ی فلزات پیشرفته، در مسیر تسلط علمی و صنعتی قرار گرفته است، توسعه‌ی آلیاژهای هوشمندی همچون GDS، می‌تواند برای چین یک مزیت راهبردی در صنایع فوق‌پیشرفته از جمله پروازهای هایپرسونیک، فضاپیمای تجاری و ساخت زیرساخت‌های حیاتی باشد، کارشناسان معتقدند چنین موادی نه‌تنها ایمنی و کارایی را بالا می‌برند بلکه دستاوردی حیاتی در رقابت جهانی بر سر فناوری‌های دفاعی و انرژی محسوب می‌شوند. در حالی که کشورهای غربی هنوز درگیر محدودیت‌های طراحی سنتی فلزات هستند، چین با تکیه بر نانومهندسی و رویکرد «طراحی از درون»، گوی سبقت را در این عرصه ربوده است.
پژوهشگران معتقدند GDS تنها آغاز راه است! این روش می‌تواند بر روی انواع دیگر فلزات، از تیتانیوم گرفته تا آلیاژهای آلومینیوم، اعمال شود، نتیجه این است که نسلی از مواد بوجود خواهد امد که هم سبک‌اند، هم مقاوم، و هم از خستگی درازمدت مصون هستند، چنین موادی می‌توانند قلب هواپیماها، پل‌ها، راکتورها و حتی خودروهای آینده را تشکیل دهند. اگر این فناوری به مرحله تولید انبوه برسد، مفهوم «طول عمر قطعه» به‌کلی دگرگون می‌شود و دوره‌ی جدیدی از مهندسی آغاز خواهد شد؛ دوره‌ای که در آن مواد نه‌تنها در برابر فشار مقاومت می‌کنند، بلکه با آن تکامل پیدا می‌کنند، آلیاژ GDS ثابت کرد که دیگر مثلث ناممکن علم مواد ناممکن نیست، در این نقطه، فلزات نه فقط محصول صنعت بلکه نمادی از تفکر انسانی‌اند؛ تفکری که مرز بین طبیعت و فناوری را هر روز باریک‌تر می‌کند.
ارسال نظر