به گزارش خبرنگار ایراسین، با توجه به محدودیت منابع آبی کشور اصلاح الگوی کشت و بهره‌گیری از گیاهان کم‌آب‌بر به‌ویژه گیاهانی مانند زعفران و گیاهان دارویی می‌تواند، راهکاری مؤثر برای توسعه کشاورزی و ایجاد ارزش افزوده باشد؛ این گیاهان، چه خودرو باشند و چه کشت‌شده، دارای خواص منحصر به فردی هستند که شناسایی و استفاده از آن‌ها ضروری است، در این شرایط، صنایع نیز می‌توانند با مشارکت در فرآوری و بهره‌برداری از این محصولات نقش مهمی ایفا کنند. نگاه ما در حوزه کشاورزی باید منطقی و متناسب با وضعیت کنونی منابع و شرایط اقلیمی کشور تغییر کند؛ حال در این زمینه با محمدمهدی حقوقی، مدیرعامل شرکت باریج اسانس به گفتگو پرداختیم که در ادامه می‌خوانید:
خودکفایی در گندم سال‌هاست به‌عنوان یک هدف مطرح می‌شود، آیا این رویکرد را منطقی و شدنی می‌دانید؟
واقعیت این است که منابع آبی کشور صرف محصول و جریانی می‌شود که ارزش افزوده بالایی ندارد، ما باید مزیت‌های نسبی خود را درحوزه‌های مختلف شناسایی و به تقویت آن‌ها بپردازیم و در مواردی که تنها مزیت نسبی داریم، به‌دنبال راهکارهای جایگزین باشیم؛ برای نمونه ایران در تولید آمپول‌های کوچک توانمند است، اما در گذشته ظرفیت تولید آمپول‌های بزرگ (نظیر آمپول‌کلسیم) را نداشت، منطقی است که در چنین شرایطی تولید آمپول کوچک را به‌عنوان یک مزیت نسبی توسعه دهیم و آمپول بزرگ را (حتی از طریق مبادله آمپول‌های کوچک) از کشورهای دیگر وارد کنیم، این منطق باید در حوزه کشاورزی نیز پیاده شود.
از نظر شما الگوی کشت فعلی نیازمند بازنگری جدی است؟
بله، نگاهی به تاریخ نشان می‌دهد که اصفهان سرزمین پرآبی نبوده، چرا که اگر منابع آبی فراوان داشت، شیخ‌بهایی طرح کانال‌کشی شهری را اجرا نمی‌کرد؛ متأسفانه در بسیاری از مواقع تصمیمات و کارهای عوام پسند جایگزین سیاست‌گذاری‌های علمی شد، اکنون زمان آن فرارسیده که از افراد توانمند بهره بگیریم، در شرایطی که آب محدود در اختیار داریم، باید به توانمندی‌های واقعی کشور و نیروهای علمی تکیه کنیم.
در حوزه الگوی کشت دو معقوله مطرح است؛ نخست داروهای گیاهی و دوم گیاهان دارویی است، ایران به علت چهار فصل بودن، تنوع بالایی در گیاهان دارویی دارد؛ گیاهانی که هم به‌صورت خودرو در طبیعت وجود دارند و هم قابلیت کشت دارند. ماده مؤثره موجود در این گیاهان می‌تواند به دارو و محصولات درمانی مؤثر با ارزش افزوده بالا تبدیل شود. در خصوص زعفران هم معتقدم اگر سطح بیشتری از اراضی کشور به کشت این محصول اختصاص پیدا کند، می‌توان صادرات آن را توسعه و در مقابل، محصولاتی پرمصرف و آب‌بر مانند هندوانه را از دیگر کشورها وارد کرد.
آیا تجربه‌های موفقی در این زمینه وجود دارد؟
بله، در مرکزی دستگاهی به نام چیین وجود دارد که با استفاده از فناوری خاص، گیاه خشک را وارد دستگاه کرده و ماده مؤثره آن را شناسایی و آماده‌سازی می‌کند، باتوجه به توانمندی محققان داخلی در شناسایی مواد موثره موجود در گیاه می‌توان براساس این ماده موثره به اثرات درمانی گیاه رسید سپس داروسازان یا محققان، براساس نتایج این فرایند، ویژگی‌های درمانی گیاه را استخراج و تحلیل کنند، این تجربه نشان می‌دهد که می‌توان از ظرفیت‌های مشابه در ایران هم بهره گرفت، چرا که تا به الان هر گیاه را به‌وسیله این دستگاه آنالیز شده، دارای خواص منحصر به فردی بوده است و می‌تواند یک ارزش افزوده بالایی برای کشور ایجاد کند که منتج به یک جریان مناسب شود.
با توجه به ظرفیت‌های بالقوه گیاهان بومی مانند پسته کوهی و سنبل آبی و نیاز به اصلاح الگوی کشت براساس زیست‌بوم، چگونه می‌توان زنجیره‌ای اقتصادی و پایدار ایجاد کرد که هم ارزش افزوده بالا تولید کند و هم حفاظت از منابع طبیعی و محیط زیست را تضمین نماید؟
پسته کوهی یکی از گیاهان خودرو است که با توجه به میزان بارش در کشور به‌طور طبیعی رشد می‌کند، این گیاه حتی اگر به‌صورت دستی نیز کشت شود، پس از مراقبت‌های اولیه قادر به ادامه حیات خواهد بود، اگر پسته کوهی وارد الگوی کشت مناطق کم‌آب شود، می‌تواند ارزش افزوده بالایی ایجاد کند. در کارخانه‌های روغن‌گیری، روغن اینکه دارای ویژگی‌های سلامت‌بخشی بی‌نظیر است و در کاهش کلسترول چندین برابر قوی‌تر از روغن زیتون عمل می‌کند و اثرات آن حتی از امگا ۳ و روغن ماهی‌ها هم بیشتر است، گیاه استخراج می‌شود؛ اگر این محصول به‌درستی فرآوری و جمع‌آوری و آسیبی به محیط زیست وارد نشود، می‌تواند جایگاه ویژه‌ای در بازار سلامت کشور پیدا کند. نکته مهم این است که سازمان جهاد کشاورزی باید چنین محصولاتی را جدی بگیرد، زیرا این گونه گیاهان می‌توانند چندین برابر ارزش افزوده ایجاد کنند، در حالی‌که محصولات پرآب‌بری مانند هندوانه چنین نقشی ندارند. اگر این محصول وارد الگوی کشت شود، کارخانه‌های داروسازی می‌توانند پس از دریافت روغن باکیفیت، آن را به محصول نهایی تبدیل کرده و روانه بازار کنند؛ محصولی که شرکت باریج اسانس به‌طور تخصصی روی آن فعالیت دارد. مجتمع‌های صنعتی بزرگ مانند فولاد نیز می‌توانند کشت این گیاه را آغاز کنند، کافی است اتاق فکری تشکیل شود تا زنجیره‌ها به یکدیگر متصل شوند و متخصصان گیاهی و فعالان اقتصادی پوشش گیاهی را متحول کنند. نمونه‌هایی مانند پسته کوهی می‌توانند محور چنین جریان اجتماعی و اقتصادی شوند.
نمونه دیگری که توجه ما را جلب کرده، گیاه سنبل آبی است که تهدیدی برای تالاب انزلی به شمار می‌رود. آنالیز نمونه این گیاه نشان داد که حاوی ماده‌ای به نام «کوئرستین» است که خاصیت آنتی‌اکسیدانی بسیار قوی دارد، این ماده در دنیا مصرف بالایی دارد و در ایران با قیمت بسیار بالا وارد می‌شود، اگر بتوانیم فرایند استخراج و استفاده از آن را به سرانجام برسانیم، می‌توانیم تحولی اقتصادی ایجاد کنیم.
همچنین در شرکت باریج اسانس، از گیاهی به نام «علف طلا» عصاره‌گیری می‌شود و در نهایت محصولی به نام «لیتورکس» به دست می‌آید که در درمان سنگ کلیه مؤثر است. اصلاح الگوی کشت، موضوعی است که ما به آن بسیار تأکید داریم؛ زیرا در سال جاری، شرکت باریج اسانس برای تأمین ۶۰۰ تن نعنا تازه تنها توانست ۵/۱ تن از نیاز ۵/۲ تنی خود را تأمین کند، مجبور شدیم بخشی از آن را از خارج وارد کنیم، این نمونه نشان می‌دهد که باید الگوی کشت براساس زیست‌بوم مناطق بازبینی و اصلاح شود تا هم منابع آبی حفظ شود و هم محصولات با ارزش اقتصادی و دارویی تولید شوند.
فرایند سرمایه‌گذاری در حوزه اصلاح الگوی کشت و گیاهان دارویی بر عهده چه سازمانی است و آیا این فرایند رو به توسعه است؟
برعهده سازمان جهادکشاورزی است، ولی تا زمانی که نگرش نوین در حوزه اصلاح الگوی کشت نباید نمی‌توان چندان امیدوار بود، چرا که با وجود کمبود آب باید بسیاری از کشت‌های خود را براساس الگوی جدید انجام دهیم؛ چرا که کاشت، داشت، برداشت و فراوری تمامی در کنار یکدیگر می‌تواند یک زنجیره ارزش افزوده ایجاد کند، حال خواسته‌ای که از گروه فولاد مبارکه داریم این است که با توجه به زنجیره مصرف آب کمکی به این حوزه انجام دهد، البته که تا الان توانسته کمک‌هایی انجام دهد.
از نظر شما چه محصولاتی در شرایط فعلی کشور بیشترین ارزش افزوده اقتصادی را ایجاد می‌کنند و چرا تمرکز روی آن‌ها اهمیت دارد؟
متخصصان کشاورزی باید بررسی کنند کدام گیاهان کم‌آب‌بر و خودرو را می‌توان باتوجه به شرایط اقلیمی و با میانگین بارش سالانه ۶۰ تا ۷۰ میلی‌متر در استان توسعه و کشت کرد، بدون آنکه بر منابع آبی فشاری وارد شود رشد می‌کنند. نمونه‌ای موفق در این زمینه پسته کوهی است که حتی در صورت کشت دستی و پس از مراقبت‌های اولیه، قادر به ادامه حیات بوده و ارزش افزوده بالایی ایجاد می‌کند، این گیاهان می‌توانند علاوه بر فرآوری دارویی، برای صادرات، تولید محصولات خشک‌شده، استخراج روغن و تأمین خوراک دام نیز استفاده شوند. درحال حاضر یکی از موارد قابل توجه تأمین پروتئین مورد نیاز تولید شیر خشک است، کالایی استراتژیک در حوزه سلامت غذایی که می‌توان با برنامه‌ریزی و الگوگذاری دقیق تولید این محصول را با عمل آوری گیاهان غنی از پروتئین و استخراج آن تأمین کرد. اصلاح الگوی کشت و بهره‌برداری کامل از هر گیاه، حتی استفاده از کنجاله و ضایعات، می‌تواند بهره‌وری منابع را افزایش داده و ارزش اقتصادی و غذایی قابل توجهی ایجاد کند.
چه محصولاتی در حوزه کشاورزی و زنبورداری می‌توانند بیشترین ارزش افزوده اقتصادی را برای کشور ایجاد کنند و چگونه باید به توسعه آن‌ها پرداخت؟
یکی از محصولات ارزشمند زنبور عسل، ماده‌ای به نام بره‌موم است که در واقع خوراک اصلی ملکه به شمار می‌رود، از این ماده ترکیبی با نام پروپولیس استخراج می‌شود که در دنیا تحقیقات متعددی روی آن انجام شده و ما نیز اکنون در حال کار روی محصول نهایی آن هستیم. بررسی‌ها نشان می‌دهد اگر پروپولیس به شکل استاندارد و در قالب محصول نهایی عرضه شود، می‌تواند برای افرادی که در معرض ابتلاء به دیابت هستند، نقش پیشگیرانه داشته و روند ابتلاء را به تأخیر بیندازد؛ حال اگر این فرایند در قالب یک برنامه سازمان‌یافته پیش برود، با توسعه زنبورداری و تأمین بره‌موم مورد نیاز، می‌توان ارزش افزوده قابل توجهی برای اقتصاد کشور ایجاد کرد. تجربه مشابهی نیز در حوزه زعفران وجود دارد؛ به‌گونه‌ای که در ایران نوعی قرص بر پایه زعفران تولید می‌شود که بیشتر جنبه صادراتی دارد و به‌عنوان فرآورده‌ای مؤثر برای اصلاح خلق‌وخو و آرام‌بخشی مورد توجه قرار گرفته است.
ارسال نظر