پروژه‌های صنعتی در حوزه نفت و پتروشیمی معمولاً به سه دسته اصلی پروژه‌های ساخت (Construction)، پروژه‌های پیش راه‌اندازی و راه‌اندازی (Pre-commissioning & Commissioning) و مرحله بهره‌برداری تقسیم می‌شوند (Operation). هر یک از این مراحل با نوع خاصی از خطرات و ریسک‌ها همراه است که نیازمند مدیریت و فرهنگ ایمنی مناسب است.
بررسی‌ها نشان می‌دهد بیشترین حوادث و آسیب‌ها در مراحل ساخت و راه‌اندازی رخ می‌دهد و عمدتاً ناشی از ترکیبی از عوامل انسانی، تجهیزات و مدیریت است.
در پروژه‌های ساخت، خطرات عمده شامل سقوط از ارتفاع و مواجهه با ماشین‌آلات سنگین است. نیروهای شاغل در این مرحله اغلب آموزش کافی در زمینه ایمنی ندارند و همین مسئله باعث افزایش ریسک حوادث می‌شود. ضعف آموزش نیروها به ویژه در میان پیمانکاران و نیروهای موقت باعث می‌شود اقدامات ایمنی به درستی رعایت نشود و حتی موارد ساده‌ای مانند استفاده از تجهیزات حفاظتی شخصی به شکل کامل انجام نگیرد. مرحله پیش راه‌اندازی و راه‌اندازی زمانی است که خطوط لوله و تجهیزات صنعتی آماده ورود سیالات مانند گاز یا مواد شیمیایی می‌شوند. در این مرحله بیشترین خطرات شامل آتش‌سوزی، تماس با مواد شیمیایی و خفگی ناشی از گازها است. فاصله زمانی بین پیش راه‌اندازی تا بهره‌برداری کامل شامل تست خطوط و انجام عملیات آزمایشی است و حوادث ناشی از عدم رعایت استانداردهای ایمنی در این دوره می‌تواند خسارات جبران‌ناپذیری ایجاد کند. با رسیدن پروژه به مرحله بهره‌برداری، میزان حوادث به دلیل آموزش‌های تخصصی نیروها کاهش می‌یابد، اما در بخش تعمیرات یا حوادث غیرمنتظره همچنان ریسک وجود دارد. این نشان می‌دهد که آموزش تخصصی و مستمر نیروی انسانی، به ویژه در مراحل بحرانی پروژه، یکی از اصلی‌ترین عوامل کاهش حوادث است.
یکی دیگر از چالش‌های مهم، نگرش مدیریت نسبت به ایمنی است. بررسی‌ها نشان می‌دهد نگاه جدی مدیران به موضوع ایمنی می‌تواند تأثیر مستقیم بر فرهنگ ایمنی سازمان داشته باشد. هرچه مدیران ارشد و رده‌های بالاتر، از جمله مدیرعامل یا نهادهای بالادستی، اهمیت بیشتری برای ایمنی قائل شوند، این نگرش در سطوح پایین‌تر سازمان نیز تقویت می‌شود. به عبارت دیگر، فرهنگ ایمنی از رأس هرم مدیریت به کل مجموعه سرایت می‌کند و نگرش مدیریتی در این زمینه نقش تعیین‌کننده دارد. تجهیزات و فناوری‌های به‌روز نیز نقش مهمی در کاهش حوادث دارند. بسیاری از پروژه‌ها با استفاده از دستگاه‌های قدیمی یا سیستم‌های ناکارآمد نظارت و اطفای حریق مواجه‌اند که کارایی کافی برای پیشگیری از حوادث را ندارند. بروز رسانی تجهیزات و استفاده از تکنولوژی‌های نوین می‌تواند به طور قابل توجهی ریسک حوادث را کاهش دهد و عملیات ایمن‌تر انجام شود.
در کنار آموزش و تجهیزات، سیستم‌های تشویقی و حمایتی نیز از اهمیت بالایی برخوردارند. تقدیر از کارکنان نمونه در رعایت ایمنی، تبلیغات داخلی و ایجاد انگیزه برای پایبندی به استانداردهای ایمنی، موجب تثبیت فرهنگ ایمنی در محیط کار می‌شود. استقلال واحد ایمنی برای حمایت از کارکنان در برابر خطرات احتمالی و تشویق آنها به رعایت اصول ایمنی نیز یکی از ابزارهای مؤثر در مدیریت ریسک است. هزینه‌ها و مسائل اقتصادی نیز نمی‌توانند نادیده گرفته شوند. در بسیاری از پروژه‌ها، پیمانکاران تمایل دارند از نیروی انسانی حداکثر بهره‌برداری کنند و زمان کافی برای آموزش و تمرین ایمنی اختصاص نمی‌دهند، زیرا هزینه‌ها در نظر گرفته نمی‌شوند. در واقع اگر آموزش‌ها و اقدامات ایمنی به عنوان بخشی از هزینه‌های پروژه دیده شود و در بودجه‌بندی لحاظ شود، نه تنها سطح ایمنی افزایش می‌یابد بلکه از بروز حوادث و خسارات احتمالی نیز جلوگیری می‌شود.
در نهایت، ترکیب آموزش تخصصی، نگرش مدیریتی مثبت، تجهیزات به‌روز و سیستم‌های تشویقی می‌تواند به شکل مؤثری فرهنگ ایمنی را در پروژه‌های صنعتی تقویت کند و ریسک حوادث را کاهش دهد. اهمیت این موضوع در پروژه‌های نفت و پتروشیمی به دلیل ماهیت خطرناک فعالیت‌ها و پیچیدگی فنی آنها بیش از پیش برجسته می‌شود و توجه به آن باید در اولویت برنامه‌ریزی و مدیریت پروژه‌ها قرار گیرد.
عقیل انصاری
مدیر hse در پروژه‌های نفت و گاز
ارسال نظر