موضوع ماشین آلات مستهلک و فرسوده معدنی در کشور از جمله مسائل مهم حوزه معدن است که به رغم اقدامات صورت گرفته و تمهیدات وزارت صمت برای تسهیل واردات ماشین آلات معدن کافی نبوده و این مسئله همچنان حل نشده باقی مانده است. برای بررسی جزئیات وضعیت ماشین آلات مستهلک معدنی در کشور گفت‌وگویی را با سعید عسکرزاده، دبیر انجمن سنگ آهن کشور ترتیب دادیم که در ادامه می‌خوانید.

آقای عسکرزاده، موضوع فروسوگی تجهیزات و ماشین الات معدنی موضوع تازه‌ای نیست، در ابتدا وضعیت امروز استهلاک ماشین‌آلات معدنی در کشور را شرح می‌دهید؟

موضوع ماشین‌آلات موضوع امروز و دیروز نیست، این مسئله ناشی از کمبودی است که طی سال‌ها انباشته شده و شرایط را برای معدن‌کاری درست با بهروری بالا سخت کرده است. اعداد و ارقامی که در این زمینه مطرح می‌شود ثابت نیست و می‌تواند متغیر باشد. با در نظر داشتن هر رویکرد و مدل آماری به این حوزه حداقل به چند ده هزار دستگاه برای معدنکاری نیازمند هستیم و این مهم قابل کتمان نیست. تامین این حجم از نیاز کار ساده‌ای نخواهد بود. تحقق شرایط مناسب برای معدنکاران و به روزرسانی ماشین آلات نیازمند ایجاد بستر و تسهیل واردات است؛ از این طریق می‌توانیم به سرعت بخش اعظمی از نیاز داخل را تامین کنیم. در این میان مهم است که آنچه به عنوان سیاست نظام حکمرانی در حوزه ماشین‌آلات برای معادن داریم باید با آنچه که سیاست نظام حکمرانی برای ماشین‌ساز است متفاوت باشد. نباید فراموش کنیم در آینده نه چندان دور شرایط ماشین‌آلات دنیا به شکل قابل توجهی تغییرات فاحشی خواهند داشت و اگر بخواهیم از بهره‌وری لازم برای عملیات معدن‌کاری بهره‌مند شویم باید ماشین‌آلات به روز داشته باشیم. پس در وهله اول قاعدتاً باید شرایط را برای ورود ماشین‌آلات و تامین آن تسهیل و آماده کنیم. آنچه مهم است این است که این سیاست در قبال مجموعه ماشین‌سازها قابل تامین نخواهد بود. ماشین‌سازها باید به سمت ماشین‌های نسل‌های جدید، نسل‌های سه و چهار، هوشمندسازی و ماشین‌آلات خودران حرکت کنند. باید تمهیداتی برای ماشین‌آلات مرتبط با معدن‌کاری زیرزمینی اندیشیده شود؛ چرا که در این زمینه به شدت عقب هستیم و طراحی مناسبی برای معدن‌کاری نداریم و بخشی هم در کشور نداریم که مدعی باشد توانایی ورود به این بخش را دارد. همه این عوامل سبب می‌شود مجبور شویم سیاست‌های دیگری را در قبال ماشین‌سازها یا مدعیان ماشین‌سازی در کشور فراهم کنیم.

در یک بازه زمانی به دلیل مشکلات ارزی واردات کالاهای سرمایه‌ای کم شد و بیشتر به سمت واردات کالاهای مصرفی حرکت کردیم. در نتیجه این بخش قدری با کمبود مواجه شد. مدتی است وعده تسهیل گری داده می‌شودو در عمل چه اقداماتی از سوی سیاست گذار انجام شده است؟

بخش تأمین ارز قطعاً تغییری نکرده و شرایط ما به لحاظ ارزی وخیم‌تر شده و طبیعتا این مشکل همیشه پابرجا است. ما در شاهد ممنوعیت واردات بودیم که در نهایت منجر به شرایط کنونی شد. عواملی دست به دست هم دادند که حتی معدن‌کاران تمایل بیشتری به واردات ماشین‌آلات دست دوم یا ماشین‌آلات نسل یک و دو داشته باشند؛ این موضوع بزرگترین آسیب را به بخش معدن وارد کرد چرا که بعد از توقف‌های ناگهانی قطعات، مصرف بالای سوخت و انرژی با می‌توانند ماشین آلات را از حالت رقابت پذیری خارج کنند. تا زمانیکه قیمت گازوئیل با همین نرخ عرضه می‌شود، مطمئن باشید در حمل‌ونقل ریلی نیز به جایی نخواهیم رسید، یعنی امتیازی نسبت به حمل و نقل جاده‌ای نخواهد شد. معدنکاران نیز تمایلی به اینکه از ماشین آلات جدیدتر استفاده کنند نخواهند داشت، چون مطمئن هستند به روزرسانی تجهیزات نیازمند اپراتور گرانتر و کار سخت و تخصصی‌تر نیز خواهد بود. به نظر می‌رسد حرکت به سمت معدن‌کاری نسل ۴ و انقلاب چهارم صنعتی با تمام حواشی اعم از موضوعات ماشین‌آلات دیجیتال، هوشمندسازی و... نیازمند همت و عزم نظام حکمرانی است. در دنیا وقتی قرار است برای مثال انرژی‌های تجدیدپذیر جا بیفتد به صورت هماهنگ اقدماتی برای این موضوع از جمله افزایش قیمت نفت و... انجام می‌شود. زمانیکه این هددف به یک روال صنعتی قابل عرضه تبدیل شد مجددا شرایط به حالت عادی بازمی‌گردد. دولت می‌تواند اقداماتی مشابه را انجام دهد تا معدنکاری در کشور را به سمت بهره برداری رقابت پذیر و اثربخش سوق دهد.

اکنون آمار تولید داخلی نشان می‌دهد تولید ماشین آلات معدنی در کشور محدود است؛ این حجم تولید چه میزان و چند درصد از نیاز معدنکاران را تامین می‌کند؟

تولیدکنندگان ماشین الات معدنی در داخل کشور اگر با حداکثر ظرفیت خود کار کنند کمتر از ۱۰ درصد از نیاز کشور را پوشش می‌دهند. در حال حاضر با در نظر داشتن سیاستی که در ارتباط با ماشین سازان وجود دارد، ماشین آلات نو در کشور تولید می‌شوند بعضاً از ماشین‌آلات دست دونم کوماتسو ۵ یا ۱۰ سال کارکرده به لحاظ کارایی و مصارف ضعیف‌تر هستند. به همین دلیل است که تعداد بسیار زیادی شرکت‌های ماشین‌ساز شروع به فعالیت کرده‌اند. اکنون حدود ۲۳ مجموعه ماشین سازی در کشور داریم، این در حالی است که در کل دنیا ممکن است حدود ۱۱ برند معروف ماشین سازی وجود داشته باشند. این عدد قابل توجهی است که نشان می‌دهد مدل ماشین‌سازی ما با آن مدلی که برندها دنبال آن هستند متفاوت استو برندهای بزگر دنیا مبتنی بر R&D فعالیت می‌کنند و در پس پرده تولید ماشین اقدماتی انجام می‌شود و اتفاقات دانشی و فناورانه اتفاق می‌افتد تا منجر به تولید شود. برای مثال کشوری مانند چین یک ماشین سازی دارد که اتفاقا به دلیل تغییرات نسلی فروش چندانی در این کشور ندارد.

به این نکته اشاره داشتید که ماشین آلات ۱۰ سال کارکرده خارجی بهتر از تولید داخلی است. گاهاً گفته می‌شود ماشین آلاتی با کارکرد ۲۰ ساله وارد کشور می‌شود و عمر مفید آن گذشته است و تازه در ناوگان کشور شروع به فعالیت می‌کند. عمر مفید این ماشین آلات چقدر است؟

ورود ماشین‌آلات با عمر بیش از ۱۰ سال در کشور ممنوع است ولی یک نکاتی هم دارد. برخی از این ماشین‌سازهای معدنی همانند ساختار خودرو است. در خودرو می‌بینید شرکتی همچون تویوتا خودروی خود را تا ۵ سال گارانتی می‌کند و اتفاقاً می‌گوید وضعیت هزینه‌های خدمات پس از فروش هم خدمات بالایی نیست. یعنی اینقدر به محصول خود مطمئن است که بعد از ۵ سال هم برای آن مشکلی ایجاد نمی‌شود. متاسفانه بعضا خودروی داخلی بعد از ۶ ماه کار نیازمند تعمیر و اصلاح می‌شود. عینا این موضوع درباره ماشین آلات معدنی نیز وجود دارد. به این دلیل است که برخی از این ماشین‌آلاتی که از خارج از کشور به صورت دست دوم وارد می‌شود از ماشین‌آلات تولید داخل برای بخش معدن جذاب‌تر است. البته این موضوع مسائل و چالش‌هایی نیز به همراه دارد. قطعات ماشین آلات فرسوده خارجی به سختی یافت می‌شود و قیم بالایی دارد. زمانیکه این ماشین آلات نیازمند تعمیر باشند ابتدا باید به درستی تشخیص داده شود، سپس قطعات موردنیاز به دبی سفارش داده شود و فرآیند ارسال و ترخیص محصول انجام شود. متاسفانه بعضا نیز قطعه روی ماشین کار گذاشته می‌شود و تازه معلوم می‌شود تشخیص اولیه درست نبوده است. این فرآیند باعث می‌شود فضای معدن‌کاری و میزان خواب معدن از حد نرمال درباره ماشین‌آلات فرسوده بیشتر باشد. ولی در ماشین‌آلاتی که مطمئن و نو هستند، خدمات پس از فروش مطمئنی دارند شرایط متفاوت است.

استهلاک ماشین آلات چه تاثیری بر استخراج از معادن گذاشته است؟

استهلام ماشین آلات معدنی یک هزینه دارد و بخش هزینه‌ای تحت عنوان هزینه فرصت نیز به معدنکاران تحمیل می‌کند. در اقتصاد عنوانی تحت عنوان هزینه فرصت داریم، به این معنا که من می‌توانستم در این فرصت ماده معدنی استخراج و یا تولید کنم ولی این قابلیت از من گرفته شد. این عددها را به علاوه مصرف بالای گازوئیل در سر معدن با هم جمع بزنید، به شما قول می‌دهم که هیچ حسابداری نتواند این محاسبه را به نفع ماشین دست دوم رقم بزند و حتماً می‌گویند ماشین‌های نو با هر قیمتی مناسب‌تر هستند.