به گزارش خبرنگار ایراسین، کشور ایران با در اختیار داشتن دومین ذخایر اثبات‌شده گاز طبیعی جهان پس از روسیه، در موقعیت ممتاز و استراتژیکی برای نقش‌آفرینی در بازار جهانی انرژی قرار دارد. براساس گزارش OPEC، ذخایر گاز ایران در سال ۲۰۲۲ بالغ بر ۳۳.۹۸ تریلیون متر مکعب گزارش شده است؛ همچنین داده‌های EIA نشان می‌دهد، ایران در سال‌های اخیر تولید گاز «خشک» خود را افزایش داده و در رتبه سوم جهان قرار گرفته است.

راه کسب جایگاهی قدرتمند در بازار LNG جهان

با این ذخایر عظیم، ایران ظرفیت دارد که سهم قابل‌توجهی از بازار جهانی گاز طبیعی مایع (LNG) را به خود اختصاص دهد، در شرایطی که تقاضای جهانی برای LNG به‌دلیل گذار به انرژی پاک‌تر رو به افزایش است، فرصت بزرگی برای تهران فراهم شده است تا با بهره‌گیری از منابع غنی گازی، زیرساخت صادرات LNG را توسعه دهد؛ اما این مسیر بدون چالش نیست. کاهش تولید گاز در میدان‌های قدیمی، نیاز به سرمایه‌گذاری عظیم برای مایع‌سازی، صادرات و ساخت زنجیره لجستیکی و همچنین تحریم‌های بین‌المللی، مهم‌ترین موانع ایران در راه تبدیل این ظرفیت طبیعی به درآمد ارزی پایدار هستند.

برای استفاده بهینه از این مزیت ژئواکونومیک، ایران نیاز دارد همزمان با رشد تولید گاز، تأسیسات LNG از پالایش و مایع‌سازی گرفته تا پایانه‌های صادرات و خطوط کشتیرانی را به‌روز و توسعه دهد، همچنین جذب سرمایه داخلی و خارجی، تضمین امنیت در صادرات و انعقاد قراردادهای بلندمدت با بازارهای منطقه‌ای و جهانی برای تضمین بازگشت سرمایه از دیگر نیازهای جدی است؛ حال اگر ایران بتواند این موانع را مدیریت کند، ذخایر گسترده آن نه تنها می‌توانند پاسخگوی نیاز داخلی برای دهه‌ها باشند، بلکه زمینه‌ساز جایگاهی قدرتمند در بازار LNG جهان خواهند شد.

چالش اصلی گاز ایران

هاشم اورعی، رئیس اتحادیه انجمن‌های انرژی ایران و استاد دانشگاه صنعتی شریف در گفت‌وگو با خبرنگار ایراسین درباره میزان تولید، مصرف و صادرات اظهار می‌کند: با وجود آنکه ایران دومین دارنده ذخایر گاز جهان است و با تولید سالانه حدود ۲۵۰ میلیارد مترمکعب در رتبه سوم پس از ایالات متحده و روسیه قرار دارد، می‌توان مدعی بود که ایران از نظر تولید گاز طبیعی در وضعیت مطلوبی است، اما مشکل اصلی کشور در بخش مصرف است نه تولید؛ در سال‌های اخیر به‌دلیل توسعه گسترده شبکه گازرسانی، مصرف به‌ویژه در ماه‌های سرد سال به شدت افزایش یافته و پیش‌بینی می‌شود تنها در زمستان سال جاری با کسری روزانه ۳۰۰ تا ۳۵۰ میلیون مترمکعب روبه‌رو شویم.

وی می‌افزاید: میزان صادرات گاز حاصل تفاضل تولید از مصرف داخلی است و اگرچه تولید ما بالاست، اما مصرف زمستانی به حدی زیاد است که حتی تأمین کامل تقاضای داخلی نیز با مشکل مواجه می‌شود؛ به‌طوری‌که در روزهای بسیار سرد تنها بخش خانگی و تجاری حدود ۶۰۰ میلیون مترمکعب مصرف دارند و پس از آن باید نیاز نیروگاه‌ها با حدود ۱۱۰ تا ۱۲۰ میلیون مترمکعب، همچنین صنایع تأمین شود که به‌دلیل ناترازی، ابتدا گاز صنایع قطع می‌شود؛ در سال گذشته نیز حتی امکان تأمین کامل گاز نیروگاه‌ها که وابستگی بسیاری به گاز دارند، وجود نداشت.

رئیس اتحادیه انجمن‌های انرژی ایران با اشاره به مشکل اصلی در زمینه صادرات ادامه می‌دهد: در قراردادهای صادراتی نمی‌توان به طرف مقابل گفت هر زمان مازاد وجود داشت، گاز تحویل داده می‌شود؛ زیرا مطابق قرارداد، خریدار تحویل مستمر و تضمینی در روز و در تمام طول سال می‌خواهد، حال به‌دلیل تقاضای بسیار بالا و شرایط آب‌وهوا نمی‌توان چنین کاری را انجام داد، با وجود عملکرد مناسب در تولید، در حوزه صادرات بسیار ضعیف عمل کرده‌ایم.

سهم کم ایران در بازار جهانی گاز

اورعی با اشاره به وضعیت ایران در بازار جهانی گاز می‌گوید: برخلاف نفت، ایران سهم قابل توجهی در بازار جهانی گاز ندارد؛ مصرف بسیار بالا و متغیر داخلی همراه با رقابت شدید در بازارهای جهانی، از عوامل اصلی محدودکننده حضور ایران است، همچنین روسیه پس از جنگ اوکراین، بازارهای جدیدی مانند چین و هند را هدف گرفته و از سوی دیگر، قطر با توسعه و افزایش ظرفیت در حوزه LNG و انعقاد قراردادهای بلندمدت، موقعیت خود را تقویت کرده است.

وی تأکید می‌کند: این شرایط باعث شده فضای چندانی برای حضور ایران در بازار جهانی گاز باقی نماند و در حال حاضر، سهم صادرات گاز ایران از کل تولید کمتر از ۵ درصد است؛ بنابراین ایران نقش پررنگی در بازار جهانی گاز ایفا نمی‌کند.

رئیس اتحادیه انجمن‌های انرژی ایران می‌افزاید: برای افزایش ظرفیت صادراتی، نخست باید مصرف داخلی کاهش یابد و ظرفیت مازاد ایجاد شود، اما چنین شرایطی تاکنون فراهم نشده است، از سوی دیگر، فقدان فناوری‌های لازم، محدودیت سرمایه‌گذاری و فشار تحریم‌ها موجب شده پیش‌بینی قابل‌توجهی برای رشد تولید و صادرات مازاد آن وجود نداشته باشد؛ مادامی که وضعیت ژئوپولیتیکی کشور و فشارهای بین‌المللی به همین شکل ادامه داشته باشد، نمی‌توان انتظار رشد محسوس صادرات را داشت؛ مشابه وضعیتی که اکنون در نفت نیز تجربه می‌شود، که به‌دلیل تحریم‌ها و فشارهای ایالات متحده و پس از فعال شدن مکانیسم ماشه، صادرات نفت ایران در ماه‌های اخیر روندی کاهشی پیدا کرده است و نگرانی وجود دارد که این روند کاهشی ادامه‌دار باشد.

چالش‌های LNG در ایران

اورعی در بخش دیگری از سخنان خود درباره وضعیت LNG می‌گوید: امروز کشورهای جهان برای توسعه صادرات گاز به‌طور جدی به سمت مایع‌سازی گاز به‌دلیل تسهیل صادرات آن رفته‌اند و آمریکا، استرالیا، قطر و سپس روسیه بزرگ‌ترین صادرکنندگان LNG هستند، اما ایران جایگاهی در این بخش ندارد.

وی با بیان اینکه آیا تاکنون اقداماتی در خصوص افزایش ظرفیت LNG صورت گرفته یا خیر، یادآور می‌شود: اگرچه سال‌ها پیش برخی شرکت‌های خارجی اقداماتی را آغاز کردند، اما پروژه‌ها نیمه‌تمام رها شد. اکنون تنها چند پروژه محدود توسط شرکت‌های دانش‌بنیان در دست اجراست که به دلیل فناوری پیچیده و نیاز سرمایه‌گذاری بالا، سرعت و ظرفیت آن‌ها بسیار محدود است. بنابراین نمی‌توان انتظار داشت در یکی‌دو سال آینده جهش چشمگیری در ظرفیت تولید LNG رخ دهد تا از این مسیر بتوان صادرات را تقویت کرد.

رئیس اتحادیه انجمن‌های انرژی ایران می‌افزاید: با وجود ذخایر عظیم و غنی گاز، تقریباً تمام تولید کشور در داخل مصرف می‌شود و پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد تا سال‌های ۱۴۰۷ و ۱۴۰۸، افزایش تقاضا به دلیل عدم سرمایه‌گذاری بسیار بیشتر از افزایش تولید خواهد بود و ناترازی تشدید می‌شود.

اورعی می‌گوید: حتی حفظ سطح فعلی تولید نیز چالش‌برانگیز است، چراکه حدود ۸۰ درصد چاه‌ها در نیمه دوم عمر خود هستند و نیاز به سرمایه‌گذاری در فشارافزایی و تزریق گاز دارند.

وی اظهار می‌کند: در بهترین حالت، پیش‌بینی این است که تولید آینده تنها کفاف نیاز داخلی را خواهد داد و صادرات گاز، چه از طریق خط لوله و چه به صورت مایع، سهم قابل‌توجهی از تولید را شامل نخواهد شد.