بسیاری از شما شاید با نام «گازپروم» آشنا باشید؛ یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های نفت و گاز در دنیا که در روسیه مستفر شده و نقش پررنگی هم در دنیای ورزش داشته است.

در ادامه این مطلب مختصری از تاریخچه گازپروم را مرور خواهیم کرد و درباره سرمایه‌گذاری‌های این شرکت بزرگ در ورزش که البته جنجالی هم بوده، خواهیم نوشت.

آشنایی با شرکت گازپروم

گازپروم (به روسی: Газпром) بزرگ‌ترین شرکت نفت و گاز روسیه و یکی از غول‌های انرژی جهان است که تمرکز اصلی آن بر تولید، انتقال و فروش گاز طبیعی قرار دارد. این شرکت با تولید روزانه بیش از ۱٫۱ میلیارد متر مکعب گاز طبیعی، عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده گاز جهان را در اختیار دارد. همچنین از طریق شرکت تابعه‌ی خود، گازپروم نفت، به‌طور میانگین روزانه حدود ۱٫۱ میلیون بشکه نفت خام تولید می‌کند.

گازپروم در سال ۱۹۸۹ با تغییر ساختار وزارت صنعت گاز شوروی و به ابتکار وزیر وقت، ویکتور چرنومیردین، به‌عنوان یک شرکت دولتی شکل گرفت. پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، نسخه کنونی آن در سال ۱۹۹۱ از دارایی‌های بخش روسیه تشکیل شد و در سال ۱۹۹۴ در جریان خصوصی‌سازی به یک شرکت سهامی عام تبدیل گردید. با این حال، دولت روسیه همچنان با مالکیت حدود ۵۰ درصد از سهام، کنترل اصلی شرکت را در دست دارد.

این شرکت با در اختیار داشتن بیش از ۱۵۸ هزار کیلومتر خط لوله گاز طبیعی و ۲۸۲ ایستگاه کمپرسور، بزرگ‌ترین شبکه انتقال گاز جهان را اداره می‌کند. دفتر مرکزی گازپروم در مسکو قرار دارد و سهام آن در بورس‌های مسکو، لندن و فرانکفورت معامله می‌شود. امروزه گازپروم نه‌تنها بزرگ‌ترین شرکت روسیه، بلکه اصلی‌ترین تأمین‌کننده انرژی اروپا نیز به‌شمار می‌رود.

همه‌کاره لیگ روسیه و اسپانسر بزرگ لیگ قهرمانان

گازپروم مالک و اسپانسر باشگاه فوتبال اف‌سی زنیت سن پترزبورگ و بخش‌های ورزشی دیگر آن (بسکتبال و والیبال) است، همچنین باشگاه والیبال وی‌سی زنیت-کازان و گازپروم-اگرا سورگوت در لیگ برتر والیبال روسیه را نیز حمایت می‌کند. گازپروم همچنین مالک اس‌کاای سن پترزبورگ در لیگ KHL است.

در ۱ ژانویه ۲۰۰۷، گازپروم به عنوان اسپانسر باشگاه فوتبال آلمانی اف‌سی شال که ۰۴ درآمد و هزینه این قرارداد تا ۲۵ میلیون یورو در سال برآورد شد. در ۲۳ نوامبر ۲۰۰۹، این همکاری برای پنج سال دیگر تمدید شد. پس از تهاجم روسیه به اوکراین، شال که حمایت مالی خود از گازپروم را تعلیق کرد. ارزش این اسپانسرشیپ طی پنج سال، ۱۵۰ میلیون دلار آمریکا بود.

در ۹ جولای ۲۰۱۰، گازپروم اسپانسر باشگاه فوتبال صربستانی رد استار بلگراد شد. در سال ۲۰۱۰، گازپروم به همراه شرکت‌های ای تره و فناوری‌های روسیه (Rostekhnologii)، شریک طلایی تیم حرفه‌ای دوچرخه‌سواری روسی تیم کاتوشا بود.

در ۱۷ جولای ۲۰۱۲، گازپروم به عنوان شریک انرژی جهانی رسمی تیم فوتبال چلسی، قهرمان لیگ قهرمانان ۲۰۱۲ شد. این اسپانسرشیپ تا سال ۲۰۱۵ ادامه داشت.

در سپتامبر ۲۰۱۳، گازپروم شریک رسمی رقابت‌های فیفا از ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۸ شد. این قرارداد شامل جام جهانی فوتبال ۲۰۱۸ در روسیه نیز بود.

گازپروم همچنین اسپانسر تیم مناردی فرمول ۱ در سال‌های ۲۰۰۲–۲۰۰۳ بود.

در آوریل ۲۰۲۱، گازپروم به عنوان «شریک عمومی» اسپانسر فدراسیون بین‌المللی بوکس آماتوری (AIBA، اکنون فدراسیون بین‌المللی بوکس) شد. این همکاری به دلیل افزایش روابط روسیه با فدراسیون تحت ریاست عمر کرملف جنجالی شد و در سال ۲۰۲۳ پایان یافت.

در ۹ جولای ۲۰۱۲، گازپروم اسپانسر لیگ قهرمانان اروپا و سوپرجام اروپا شد. این اسپانسرشیپ تا سه فصل ادامه داشت و در ۲۰۱۵ به پایان رسید. در سال ۲۰۲۱، این همکاری تا ۲۰۲۴ تمدید شد. همچنین گازپروم قرار بود شریک جهانی یورو ۲۰۲۰ و ۲۰۲۴ باشد؛ اما به دلیل تهاجم روسیه به اوکراین، اسپانسرشیپ آن برای لیگ قهرمانان و یورو ۲۰۲۴ لغو شد و همکاری ۱۰ ساله آنها با یوفا به پایان رسید.

تأثیر جنگ روی ارتباط گازپروم با فوتبال

چهار روز پس از شروع تجاوز روسیه به اوکراین، یوفا و فیفا بیانیه‌ای منتشر کردند و اعلام کردند که تیم‌های روسیه از رقابت‌های آنها معلق خواهند شد.

یوفا قرارداد اسپانسرشیپ خود با گازپروم، بزرگ‌ترین شرکت انرژی روسیه که اکثر سهام آن در اختیار دولت روسیه است، را فسخ کرد. گازپروم از سال ۲۰۱۲ اسپانسر لیگ قهرمانان اروپا بود و قرار بود تا سال ۲۰۲۴ نیز در این نقش باقی بماند.

فینال لیگ قهرمانان همان سال قرار بود در سن پترزبورگ برگزار شود؛ مسابقه‌ای که نقش جشن و نمایش روابط میان یوفا و گازپروم را نیز ایفا می‌کرد. این همکاری طی سال‌ها به حدی رشد کرده بود که بیش از ۴۰ میلیون دلار درآمد برای یوفا به همراه داشت. لوگوی گازپروم نیز به نمادی ثابت در مسابقات لیگ قهرمانان تبدیل شده بود؛ برندی که تضمین می‌کرد بیش از ۴۰ درصد از تأمین گاز به اتحادیه اروپا انجام شود.

اما ماجرا به همین جا ختم نمی‌شد. در همان روز، باشگاه شال که ۰۴ نیز اعلام کرد که قرارداد اسپانسرشیپ خود با گازپروم پایان یافته است. رابطه این باشگاه آلمانی با شرکت روسی از سال ۲۰۰۷ آغاز شده بود.

مانند هر شرکت بورسی دیگری، گازپروم باید به دنبال حداکثر کردن سود سهامداران باشد. این باید اولویت اصلی شرکت باشد. اما در واقعیت، در گازپروم اولویت با دولت روسیه و به‌طور مشخص ولادیمیر پوتین است. هدف او استفاده از گازپروم به‌عنوان ابزاری برای سیاست خارجی بود و دقیقاً همین کار را انجام داد.

به محض اینکه پوتین به قدرت رسید، افرادی که مدیریت شرکت را در دست داشتند اخراج شدند و افراد مورد اعتماد او جایگزینشان شدند؛ افرادی مانند الکسی میلر، مدیرعامل کنونی گازپروم و معاون سابق وزیر اقتصاد روسیه.

دیمیتری مدودف نیز تا سال ۲۰۰۸ رئیس هیئت‌مدیره گازپروم بود، اما به‌عنوان کسی شناخته شد که پس از هشت سال نخست ریاست پوتین، جای او را به‌عنوان رئیس‌جمهور گرفت و سپس دوباره صندلی خود را ترک کرد.

اما چرا گازپروم این‌قدر روی فوتبال و قراردادهای اسپانسرشیپ سرمایه‌گذاری کرد؟

از نظر تئوریک، اگر شرکت روسی را با سایر شرکت‌هایی که اسپانسر باشگاه‌های فوتبال هستند مقایسه کنیم، تاکتیک‌های گازپروم منطقی به نظر نمی‌رسد. تفاوت اصلی بین اسپانسرهایی که ما به آن‌ها عادت داشتیم و گازپروم این بود که معمولاً شرکت‌هایی که روی پیراهن تیم‌ها تبلیغ می‌شدند، محصولاتی می‌فروختند؛ مانند خودرو، کارت اعتباری یا تلفن. این شرکت‌ها معمولاً متعلق به افراد خصوصی بودند. اما گازپروم گاز می‌فروشد و متعلق به دولت روسیه است.

با این حال، طرفداران فوتبال اروپایی نمی‌توانستند گاز روسیه بخرند. پس چرا پول صرف کنند تا نام این شرکت روی پیراهن‌ها و بیلبوردها ظاهر شود و حتی به اسپانسر رسمی یوفا و فیفا تبدیل شود؟

هدف گسترش مشتری یا افزایش فروش نبود. گازپروم به افزایش فروش علاقه‌ای نداشت. بلکه هدف آن افزایش نفوذ، ارائه تصویری جذاب‌تر از روسیه و مرتبط کردن روسیه با چیزی که اروپایی‌ها بیش از همه دوست دارند: فوتبال بود.

جاه‌طلبی گازپروم با اسپانسری یوفا و فیفا

این شرکت روسی توانست اسپانسر رسمی هر دو نهاد یوفا و فیفا شود و به فهرست اسپانسرهای اصلی لیگ قهرمانان اروپا، مهم‌ترین رقابت باشگاهی فوتبال جهان، بپیوندد. اما تنها یک رقابت دیگر وجود دارد که از لیگ قهرمانان فراتر می‌رود: جام جهانی. گازپروم از سال ۲۰۱۵ رابطه خود با فیفا را آغاز کرد. پول، اما مهم‌تر از آن «بزرگ‌تر دیده‌شدن».

همکاری با فیفا و یوفا، گازپروم را به یک ارتقای کیفیت برند رساند و نتیجه یک فرآیند طولانی برای موقعیت‌یابی و برندسازی بود. این شرکت روسی به این ترتیب با مسابقات لیگ قهرمانان و جام جهانی مترادف شد. حضور پایدار در کشورهایی مانند آلمان، صربستان و انگلیس (که اسپانسر چلسی بود) این موقعیت را تقویت کرد. آخرین قطعه، بدون شک مهم‌ترین، میزبانی جام جهانی ۲۰۱۸ در روسیه بود؛ شاهدی واقعی بر قدرت.

گازپروم موفق شد برندی جهانی ایجاد کند، تصویر مخدوش خود را پاک کند و هویتی جدا از دولت روسیه بسازد. با حضور در واقعیت یک ابزار فرهنگی قدرتمند مانند تیم فوتبال، این شرکت توانست خود را در دل شهرها جای دهد و با ایدئال‌های باشگاه‌ها مرتبط شود. داشتن و همچنان داشتن هوادارانی که پیراهن‌هایی با لوگوی گازپروم می‌پوشند، ابزاری بسیار قدرتمند است.

گازپروم اولین شرکتی بود که متعلق به یک کشور بود و وارد دنیای فوتبال شد. سپس امارات متحده عربی و قطر با شرکت‌های هواپیمایی خود به ترتیب مالک منچسترسیتی و پاری‌سن‌ژرمن شدند. این نوع رابطه بیشتر با هدف افزایش نفوذ در خارج از کشور بود تا کسب درآمد.

در این زمینه، پرسش در مورد انتقادات از چنین اقداماتی و واکنش هواداران طبیعی است. نمونه نیوکاسل یونایتد درس‌آموز است. هواداران با شنیدن خبر خرید ۸۰ درصد از سهام باشگاه توسط صندوق ثروت عربی به وجد آمدند. در آن لحظه، هواداران به مسائل انتقادی درباره کشوری مانند عربستان سعودی فکر نکردند؛ زیرا آن‌ها به خیر تیم، سرمایه جدید و پیروزی‌هایی که این سرمایه فراهم می‌کند علاقه‌مند بودند.

پایان یک ارتباط غیرمنتظره اقتصادی – سیاسی – ورزشی

بعد از پایان تمام روابط تجاری با مسکو، از بستن خطوط لوله گاز تا فسخ قراردادهای اسپانسرشیپ با شرکت‌های روسی و تحریم روسیه در ورزش.

شاید ورزش بتواند بار دیگر ابزار این کار باشد. پوتین، از طریق گازپروم، در این هدف موفق شد. او فوتبال را به ابزاری برای تقویت روابط با اروپا تبدیل کرد، نفوذ خود ¬¬¬را افزایش داد و مهم‌تر از همه تصویری بهتر از روسیه در جامعه اروپایی ایجاد کرد؛ تمرکز بر رویدادهایی که شهروندان اروپایی بیش از همه دوست دارند: مسابقات فوتبال.

گازپروم در طول سال‌ها توانست با لیگ قهرمانان و جام جهانی مترادف شود. در نتیجه، این تصویر چیزی بسیار مثبت در ذهن هواداران فوتبال ایجاد کرد و تصویر گازپروم و روسیه را تحریف کرد.

اگر از شما بپرسم که اولین تصویری که با شنیدن نام گازپروم به ذهن شما می‌آید چیست؟، چه پاسخی خواهید داد؟ یک بیلبورد تبلیغاتی در یک مسابقه لیگ قهرمانان که لوگو و نام شرکت روی آن است؟ یا قربانیان جنگ در اوکراین؟